Hoe je je communicatiestijl kunt ontwikkelen

Communicatie is de hoeksteen van menselijke interactie, zowel in persoonlijke relaties als in professionele omgevingen. Een effectieve communicatiestijl is van vitaal belang om begrip te bevorderen, conflicten te verminderen en succesvolle samenwerking te bereiken. In deze blogpost gaan we dieper in op verschillende communicatiestijlen en hoe je ze kunt aanpassen aan verschillende situaties voor optimale interactie.

Wat is communicatie?

Misschien denk je bij communicatie alleen aan praten, maar het is breder dan dat.
Communicatie verwijst naar het proces van het verzenden en ontvangen van informatie, zowel verbaal als non-verbaal, tussen individuen, groepen of entiteiten. Het omvat niet alleen gesproken en geschreven woorden, maar ook lichaamstaal, gezichtsuitdrukkingen, gebaren en tonaliteit.

Simpel gezegd zijn er een aantal ingrediënten: de zender, de ontvanger, de boodschap en het medium (spraak, mail) en natuurlijk ook de reactie die je krijgt op je boodschap.

De ziel van communicatie

De essentie van communicatie is nu juist niet het zenden en ontvangen, maar wat daar tussenin gebeurt. Een praatje bij het koffieapparaat is wat dat betreft weinig boeiend (social small talk) maar een conflictgesprek is al meer beladen. Het gaat dan niet om wat je zegt, maar vooral om wat er tussen de regels gebeurt, wat er niet gezegd wordt en hoe het gezegd wordt. De energie-uitwisseling of de bewustzijnsuitwisseling in communiceren dus.

Meer horen over fucking echte communicatie? Beluister dan de onderstaande aflevering van de Innerlijk Leven Podcast.

Een eerste indeling in vier communicatiestijlen

Er worden vier stijlen van communiceren onderscheiden, die ik voor het gemak even aanstip maar die eerlijk gezegd niet zo nuttig zijn. Wat heb je eraan om een communicatiestijl te kunnen inschatten? Doet iemand dat dan altijd op dezelfde manier, alsof het een statisch gegeven is? En als je echt een goede werkrelatie met elkaar hebt, valt er dan niet beter af te stemmen op wie die ander werkelijk is en wat hij of zij wil manifesteren, dan dat je alleen de communicatiestijl beoordeelt? Ik denk het wel.

Niettemin, daar gaan we. Allereerst wordt de openheid en intensiteit van de communicatiestijl beschreven door de volgende vier:

Assertieve communicatie

Dit omvat duidelijke en eerlijke communicatie van je eigen behoeften, zonder de behoeften van anderen te negeren. Assertieve communicatie toont respect voor zowel jezelf als anderen (en is dus niet overpowerend).

Passieve communicatie

Hierbij vermijd je conflicten en stel je je eigen behoeften vaak op de achtergrond om anderen niet te hinderen. Dit kan echter leiden tot frustratie en misverstanden. De psychologische achtergrond van deze communicatiestijl is vaak complex: mensen zijn niet gewend hun behoeften of hun ideeën uit te drukken, en dat komt vaak niet uit de lucht vallen. Daarom vraagt een ontwikkeling van zo'n communicatiestijl vaak meer dan een beetje gedragsverandering.

Agressieve communicatie

Agressieve communicatie is direct en kan anderen overweldigen. Het houdt weinig rekening met de gevoelens van anderen en kan leiden tot conflicten. In essentie zit er - zoals alle agressie - angst achter die overschreeuwd wordt, maar waarin alle ontvankelijkheid voor de ander weg is. Het is alleen maar zenden en overpoweren.

Passief-agressieve communicatie

Deze is een beetje dirty. Waar agressie gewoon agressie is, kan het ook prachtig verstopt onder het tafelblad zitten. Het gaat hier om indirecte manieren om je frustraties te uiten, zoals sarcasme, stilte of subtiele sabotage. Op de lange termijn een buitengewoon slecht idee omdat het leidt tot nieuwe emotionele conflicten en ingewikkeldheden. Ook hier geldt dat er allerlei emotionele issues achter passief-agressieve communicatie kunnen zitten, vooral in relatie tot emotionele verwaarlozing.

Een tweede indeling in communicatiestijlen

Buiten de bovengenoemde vier is er nog een andere indeling in de omloop, die je vaker tegenkomt in boeken en artikelen over communiceren.

Beschouwende communicatiestijl

De beschouwende communicatiestijl, ook wel analytische communicatiestijl genoemd, verwijst naar een manier van communiceren waarbij de nadruk ligt op het zorgvuldig overwegen van informatie, feiten en logica voordat men een standpunt inneemt of een boodschap deelt.

Directieve communicatiestijl

De directieve communicatiestijl is een manier van communiceren waarbij de nadruk ligt op het geven van instructies, sturing en duidelijke richtlijnen aan anderen.

Coöperatieve communicatiestijl

De coöperatieve communicatiestijl, ook wel samenwerkende stijl genoemd, benadrukt samenwerking, openheid en het zoeken naar consensus in communicatie.

Expressieve communicatiestijl

De expressieve communicatiestijl, ook wel emotionele stijl genoemd, legt de nadruk op het uiten van emoties, gevoelens en persoonlijke ervaringen in communicatie.

Psychologische achtergrond van communicatiestijlen

Stilstaan bij communicatiestijlen kan het gevaar hebben dat het te oppervlakkig blijft. In vrijwel alle gevallen zegt onze communicatie namelijk niet primair iets over wat we zeggen maar over wie we zijn.

De focus moet dus niet alleen liggen op wat ik zeg, maar ook wie ik ben. Het kan zijn dat ik rigide of dominante persoonlijkheidskenmerken heb die maken dat ik erg onderdrukkend ben ik mijn communicatiestijl. Het kan zijn dat ik allerlei wonden en littekens bij mij draag op het gebied van hechting en basisvertrouwen en dat ik daarom nooit het achterste van mijn tong durf te laten zien. Het kan zijn dat ik gewend ben dat er toch niet naar mij wordt geluisterd (omdat mijn moeder en stiefvader dat ook niet deden), en dat ik vervolgens passief-agressief mijn onvrede ga doorgeven of juist mijzelf wanhopig ga overschreeuwen. Dergelijke patronen zijn eerder regel dan uitzondering maar worden vaak niet gezien.

Meer over de patronen en achtergronden van communicatie horen? Beluister dan de onderstaande aflevering van de Innerlijk Leven Podcast.

Effectieve toepassing van communicatiestijlen

Professionele omgeving

In een professionele setting is assertieve communicatie vaak het meest effectief. Deze voelt het meest 'volwassen' en stelt je in staat om je ideeën op een zelfverzekerde manier te delen terwijl je luistert naar anderen.

Persoonlijke relaties

In persoonlijke relaties zou je kunnen zeggen dat een zeker evenwicht tussen assertief en empathisch belangrijk is. Het gaat om het luisteren naar je eigen behoeften en het uitspreken ervan, maar diezelfde ruimte ook geven aan je vriend, vriendin of levenspartner. De mate van intimiteit zal bepalend zijn in welke mate hierin persoonlijke en emotionele behoeften een rol spelen.

Conflictoplossing

Bij het oplossen van conflicten is het waardevol om assertief te communiceren en je standpunt te delen, terwijl je ook openstaat voor het begrijpen van het perspectief van de andere partij. In de praktijk worden conflicten natuurlijk vaak op een manipulatieve manier uitgevochten, laat de wederpartij zich niet in de kaarten kijken en wordt er dus ook een spelletje gespeeld. Dat is te groot voor deze blog. De vraag zal zijn hoe je je daartoe wilt verhouden.

Het belang van luisteren

In essentie kun je je communicatiestijl het beste ontwikkelen door heel goed te leren luisteren en afstemmen. Luisteren naar jezelf: wat voel ik hierbij, welke behoefte leeft er in mij, wat heb ik nu werkelijk nodig? En echt (als het ware met je ogen dicht) luisteren naar de ander, met de nieuwsgierigheid en openheid waarmee je in een sterrenrestaurant een nieuw gerecht proeft. Meer over de skill van echt luisteren en afstemmen lees je elders in onze blog.

Conclusie: hoe ontwikkel je jouw communicatiestijl?

Focus niet teveel op de trucjes en de stijlen an sich. Heb oog voor je eigen persoonlijke functioneren en persoonlijkheid in bredere zin, durf feedback te vragen aan mensen die in je persoonlijke en zakelijke omgeving veel met je te maken hebben (in de context van leiderschap en management: Stakeholder-Centered werken!) en heb oog voor de specifieke emotionele blokkades en lekkages die wellicht in jouw communicatie naar buiten sijpelen.

Over de auteur

Dirk Jan Versluis (MM, MSc) is NIP-geregistreerd psycholoog, coach en internationaal gecertificeerd Brainspotting Practitioner. Samen met zijn echtgenote werkt hij met de doelgroep van ondernemers en zakenmensen die op persoonlijk vlak vastlopen vanwege trauma, gebrokenheid en destructieve patronen.
De methode die zij daarvoor ontwikkelden, Triunify®, onderscheidt zich door de krachtige en diepgaande aanpak waarin persoonlijke en zakelijke ontwikkeling in één totaalplaatje wordt geïntegreerd.

Heb je interesse om met ons te werken?

Geef je dan op voor een kosteloos strategiegesprek.

Wil je meer weten over onze visie en werkwijze?

Bekijk dan het onderstaande filmpje met onze visie op persoonlijke ontwikkeling en de psychologie van leiderschap en ondernemerschap.