Intergenerationeel en transgenerationeel trauma: wat is het en hoe kan het genezen?

Intergenerationeel en transgenerationeel trauma (of in de volksmond ook wel 'het generationele trauma') zijn benamingen voor invloeden van trauma die generatie op generatie worden doorgegeven.

Niet alleen onder professionals maar ook bij het grote publiek is hiervoor steeds meer aandacht. En terecht: het is mijn ogen een enorm onderschatte invloed in praktisch alle geestelijke en emotionele worstelingen waarmee mensen te maken kunnen krijgen.

In dit artikel leg ik je meer uit over het onderscheid tussen transgenerationeel en intergenerationeel trauma, de betekenis van overerfde trauma's en de mogelijkheden voor verwerking en herstel.

Wat is transgenerationeel trauma?

Transgenerationeel trauma heeft betrekking op het verschijnsel dat onverwerkte sporen van trauma van generatie op generatie wordt doorgegeven.

Hoe dat nu eigenlijk werkt is best mysterieus. Wij zijn immers gewend om over trauma's te denken in termen van de heftige dingen die je zelf meemaakt: ongelukken, verkrachtingen, oorlogen en ga zo maar door.

Transgenerationeel trauma heeft betrekking op overerfde trauma’s, op het leed van je voorouders dat ergens een plaats in je leven heeft gekregen en dat er vaak op een diepgaande manier in blijkt te zitten.

In de praktijk ligt er vaak een hele weg aan vooraf alvorens mensen zich realiseren dat hun klachten en patronen wellicht hiermee te maken hebben.

Voorbeelden van transgenerationeel trauma

Hoewel traumasporen heel goed in familiaire zin kunnen liggen als het bijvoorbeeld gaat om het leed van je familie met ziekte, met verlies, met uitsluiting, met armoede of met andere belastende invloeden kun je toch ook wel wat concreter categorieën noemen die gaan over transgenerationeel trauma.

Denk om te beginnen aan oorlog: niet alleen de Tweede Wereldoorlog ligt nog op allerlei indirecte manieren in onze erfenissen opgeslagen, ook de beruchte Jappenkampen steken in therapeutisch werk nogal eens de kop op. Gemeenschappelijk hebben ze dat kinderen en kleinkinderen te maken kunnen krijgen met de diepe pijn, geslotenheid en schaamte die woordeloos overgedragen wordt - en waarbij dus eigenlijk het verhaal ontbreekt.

Je kunt ook denken aan slavernij, genocide, seksueel misbruik en extreme armoede. Juist de schaamte en geslotenheid die leidt tot een gebrek aan therapie houdt de patronen van gevangenschap, isolement en eenzaamheid vaak nog eens te meer in stand.

Tweedegeneratieproblematiek

Een term die je in dit verband nogal eens kunt tegenkomen is tweedegeneratieproblematiek, een concept dat min of meer geboren werd met het boek Children of the Holocaust van Helen Epstein.

Intussen is er wetenschappelijk onderzoek naar overerfde traumasporen bij nazaten van slaven, onderdrukte volkeren in Afrikaanse en Aziatische landen, Indische en Molukse Nederlanders en diverse vluchtelingenpopulaties. Het betreft dus vrijwel altijd groepen mensen die in het wereldtoneel ongezien zijn in hun lijden.

Zelf was ik jarenlang erg onder de indruk van de kinderen van NSB’ers in de Tweede Wereldoorlog, die jaarlijks op 4 en 5 mei tot op het bot getriggerd werden. Je kunt ook denken aan een derde en aan een vierde generatie die nog wordt beïnvloedt door de lasten van Joodse en Indische oorlogsgetroffenen, verzetsstrijders, asielzoekers en vluchtelingen.

Soms wordt in dit verband onderscheid gemaakt tussen de termen ‘transgenerationeel’ en ‘intergenerationeel’, hoewel de eerste wat bekender blijkt.

Intergenerationeel trauma heeft in deze nuancering betrekking op de overdracht aan de volgende, dus tweede generatie.

Transgenerationeel trauma gaat om de overdracht van nakomelingen op nakomelingen, de derde en vierde generatie dus. Er wordt in de volksmond ook wel over generationeel trauma gesproken.

Boeken over transgenerationele trauma’s

De afgelopen jaren zijn diverse boek en verschenen die op een laagdrempelige manier stilstaan bij het fenomeen transgenerationeel trauma. Denk aan ‘De levende erfenis van trauma transformeren’ van Janina Fisher, ‘Het bevuilde nest’ van José Al en zeker niet ten minste ‘Hoe overleven we?’ van Francine Oomen.

Welke therapie bij transgenerationeel trauma?

Traumatherapie richt zich vaak op de klachten die getraumatiseerde mensen in het hier en nu ervaren. Met bijvoorbeeld Exposure en EMDR-therapie ligt de nadruk dan ook wel op de dingen die het meest worden vermeden, de grootste angst oproepen en de herinneringen of flash backs die in de actuele toestand nog de meeste emotionele lading hebben.

Vaak is de essentie dat de veiligheid in het leven en ook in het lichaam dient terug te komen. Het maakt daarbij een wereld van verschil of we te maken hebben met zogenaamd type-1 trauma (eenmalige of enkelvoudige traumatiserende ervaringen) of type-2 trauma (meerdere ervaringen of langdurige, chronische traumatisering).

In het eerste geval zou je kunnen zeggen dat het trauma een uitzonderlijk heftige schok is in een verder redelijk veilig leven, in het tweede geval zou je kunnen zeggen dat de trauma-blootstelling eerder regel dan uitzondering is.

Hoe kun je de patronen doorbreken?

Bij transgenerationeel trauma ligt dit heel anders: je hebt immers niet zelf aan den lijven het trauma meegemaakt maar je draagt de invloed daarvan wel bij. Je hebt niet zelf in dat Jappenkamp gezeten of aan den lijve de genocide meegemaakt, maar de impliciete sporen daarvan hebben eigenlijk in heel je leven een plaats gehad tot het moment dat je zelf het verband en de invloed daarvan ging zien.

Transgenerationeel trauma heeft de potentie om in alle levensgebieden terug te komen. Voor veel mensen die in een dergelijke situatie verkeren geldt dat ze heel graag voor hun eigen nageslacht de trauma-invloeden willen stoppen (of zoals het ook wel wordt gezegd: de ‘Chain of Trauma’ willen doorbreken).

Behandelmethoden bij transgenerationeel trauma

Lang niet altijd hebben we daar bij de luxe dat we precies weten wat er gebeurd is. De therapeutische ingang zal vaker liggen bij indirecte ervaringen die je met een huilende of depressieve vader, moeder, opa of oma hebt gehad, het lijden dat je gezien hebt, de open eindjes die er zijn en het verhaal dat ontbreekt maar toch erg voelbaar is (‘le non-dit’ of het niet-gezegde is in systemische therapieën een bekende term).

Soms maken lichaamsgerichte behandelmethoden, Brainspotting of hypnotische technieken een goede aanvulling op gesprekstherapie en op patronen gerichte psychotherapie (zoals bijvoorbeeld schematherapie). Ook wordt systemisch werk met familieopstellingen nogal eens aangewend om de invloeden van voorouders inzichtelijk te maken en te leren loslaten.

In algemene zin zou je kunnen zeggen dat het betekenis geven aan de ondergesneeuwde emotionele historie de basis van elke therapie of genezing is, waarbinnen verschillende interventies kunnen worden overwogen die goed bij de subtiliteit aansluiten.

Speciale vermelding: Generational Brainspotting

Omdat het zo weinig bekend is maak ik een speciale vermelding van Ruby Gibson. Ruby Gibson is een zogenaamde Native American die overerfde traumasporen in haar leven maar al te goed kent. Haar familiaire achtergrond maar ook haar uitgebreide werkervaring in Indianenreservaten maakt dat ze uitzonderlijke kennis heeft van dit vakgebied. Het resulteerde in de methode Somatic Archeology, onder meer beschreven in haar boek 'My Body, My Earth'. Met de metafoor van de archeoloog die aan het graven gaat op een historische locatie, benadert Ruby Gibson het lichaam als ingang en uitgangspunt in het helen van transgenerationeel trauma.

In een later stadium maakte Ruby Gibson kennis met David Grand en Brainspotting, werd zelf één van de internationale Brainspotting-trainers en bracht de methode van Brainspotting in om haar werk met Somatic Archeology nog veel effectiever te maken. Daaraan heeft ze de term Generational Brainspotting gegeven, een toepassing van Brainspotting die zich expliciet richt op onze erfelijke lijnen en overerfde traumasporen. Ikzelf en mijn vrouw Anne-Marie hebben allebei veel van Ruby geleerd.

Wil je meer feeling of inspiratie met dit onderwerp, kun je de bovenstaande aflevering van de Innerlijk Leven Podcast luisteren, waarin ik je meer vertel over de zogenaamde overerfde trauma’s. De afleveringen over De ziel van trauma gaan ook in detail in op de patronen en invloeden die onder water kunnen zitten, en deze aflevering staat stil bij transgenerationeel trauma.

Over de auteur

Dirk Jan Versluis (MM, MSc) is NIP-geregistreerd psycholoog, coach en internationaal gecertificeerd Brainspotting Practitioner. Samen met zijn echtgenote werkt hij met de doelgroep van ondernemers en zakenmensen die op persoonlijk vlak vastlopen vanwege trauma, gebrokenheid en destructieve patronen.
De methode die zij daarvoor ontwikkelden, Triunify®, onderscheidt zich door de krachtige en diepgaande aanpak waarin persoonlijke en zakelijke ontwikkeling in één totaalplaatje wordt geïntegreerd.

Heb je interesse om met ons te werken?

Geef je dan op voor een kosteloos strategiegesprek.

Wil je meer weten over onze visie en werkwijze?

Bekijk dan het onderstaande introductiefilmpje met meer informatie over onze aanpak, onze doelgroep en onze visie op leiderschap, trauma en persoonlijke en zakelijke ontwikkeling.