Veel van onze klanten komen met ons in contact vanwege persoonlijke blokkades en gezondheidsklachten die terug te voeren zijn op traumatische levenservaringen. In veel gevallen is Brainspotting een belangrijk onderdeel van onze aanpak - zowel individueel als ook in diverse trainingen en retraites.

In deze blog kijk ik met je naar wat trauma eigenlijk is, hoe Brainspotting gebruikt kan worden om trauma's te verwerken en hoe het eigenlijk staat met het wetenschappelijke onderzoek naar Brainspotting bij specifiek traumagerelateerde klachten en post-traumatische stress-stoornis (PTSS).

Over trauma en PTSS: wat is het?

Hoewel ‘trauma’ een term is die je ook op de spoedeisende hulp kunt tegenkomen, wordt er in psychologisch opzicht meestal gedoeld op ‘psychotrauma’ of posttraumatische stress-stoornissen. Bekende voorbeelden van psychotrauma zijn oorlogstrauma en seksueel misbruik. Vaak maken we onderscheid tussen PTSS-klachten die ontstaan zijn na een eenmalige ervaring of na jarenlange herhaling.

Posttraumatische stress-stoornis

De psychiatrische diagnose-bijbel DSM-5 noemt verschillende unieke en niet-zo-unieke criteria alvorens we van PTSS kunnen spreken. Bekende bij de diagnose PTSS passende klachten zijn bijvoorbeeld flashbacks en nachtmerries. Om goed onderscheid te maken kijkt de DSM-5 allereerst of er directe of secundaire blootstelling aan een feitelijke of dreigende dood, ernstige verwonding of seksueel geweld is geweest. Chronische vormen van psychotrauma wordt tegenwoordig duidelijk onderscheiden als Complexe Posttraumatische Stress-Stoornis (CPTSS).

Definities van trauma

Er zijn ook andere definities met andere invalshoeken. Peter Levine, de grondlegger van Somatic Experiencing en auteur van De tijger ontwaakt zegt: ‘Trauma is not what happens to us, but what we hold inside in the absence of an empathetic witness.’ Ruby Gibson, Brainspotting-trainer, grondlegger van Somatic Archeology en auteur van My Body My Earth definieert trauma als ‘People losing their voice, choice and power.’ Brainspotting kan zowel binnen deze vrijere definities als binnen de psychiatrische diagnose een passende keuze zijn, maar lijkt inherent beter aan te sluiten bij een opvatting die niet alleen het mentale maar ook het lichamelijke en spirituele aspect van de mens in therapie betrekt.

Is Brainspotting evidence-based?

Wil een therapie status hebben als ‘evidence-based’ moet deze niet alleen uitgebreid wetenschappelijk onderzocht zijn maar ook opgenomen zijn in de Nederlandse multidisciplinaire richtlijnen. Dat is voor Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) en Imaginaire Exposure wel het geval, voor Brainspotting niet. Het korte antwoord is dus ‘nee’, hoewel het inmiddels wel een plaats heeft in diverse Nederlandstalige publicaties over de behandeling van psychotrauma en de situatie in andere landen en werelddelen anders is.

Kanttekeningen

Voor de evenwichtige beeldvorming moeten we daarbij een aantal factoren meewegen. Allereerst kost het jaren tijd om goed en consistent onderzoek te doen naar een nieuwe therapie-methode. Ook EMDR heeft een lange acceptatie-weg gegaan tot het de status verkreeg die het anno nu heeft, ongeveer 30 jaar na ontwikkeling (en nu is de originele EMDR eigenlijk alweer achterhaald en wordt ingezet op nieuwe subtechnieken en toepassingen). Brainspotting bestaat een kleine 20 jaar, en is dermate anders qua gedachtengoed en werkhypothesen dat het niet gemakkelijk aansluit bij bestaande lijnen van wetenschappelijk onderzoek.

Dit draagt er ook aan bij dat psychologen en psychotherapeuten die in de ggz-sector werkzaam zijn Brainspotting niet makkelijk inpassen in een bestaande protocollaire gedragstherapie. Dat Brainspotting daarmee meer met het alternatieve of holistische circuit wordt geassocieerd is begrijpelijk, maar dit maakt de methode niet meteen tot alternatieve therapie of kwakzalverij. Onder de vele therapeuten en wetenschappers die zich met Brainspotting bezighouden zijn vele gerespecteerde specialisten die zich uit interesse en ook fascinatie jarenlang aan deze therapie verbinden. Persoonlijk ken ik bijvoorbeeld diverse buitenlandse collega's die trainer of supervisor in EMDR of hypnotherapie waren, en in de loop der jaren steeds meer zijn overgestapt op Brainspotting.

Hoe dan ook geldt: we moeten als Brainspotting-therapeuten bescheiden zijn ten aanzien van wat we ‘weten’ over de therapie. Maar die bescheiden houding mag naar mijn persoonlijke opvatting ook gelden voor onze kennis van het brein in de breedste zin van het woord, en ook ten aanzien van cognitief-gedragsmatige therapievormen zijn er genoeg fundamentele vraagtekens onbeantwoord.

Wetenschappelijk onderzoek Brainspotting en PTSS

Wat weten we dan wel? Buiten algemeen wetenschappelijk onderzoek naar Brainspotting is er specifiek onderzoek naar Brainspotting bij PTSS (meer lezen? Zie Research & Case Studies op de internationale Brainspotting-website). Vooral de onderzoeken van Hildebrand, Grand en Stemmler bevestigen wat we vanuit de dagelijkse praktijk allang weten: dat het buitengewoon effectief is en een veelbelovend alternatief biedt voor meer gevestigde therapievormen. In een grootscheepse enquête onder getraumatiseerde overlevers van de schietpartij op een basisschool in Newton / Sandy Hook (Verenigde Staten, 2012) wordt Brainspotting met afstand als meest effectief gerapporteerd. Wil Brainspotting de stap zetten naar de status ‘evidence-based’ zullen vermoedelijk grotere onderzoekspopulaties en andere onderzoeksdesigns met vooral betere controlecondities nodig zijn. In Nederland lijkt Brainspotting daarvoor nog te weinig bekend en gebruikt bij de grote traumacentra en kennis-instituten, in diverse andere landen vindt dergelijk onderzoek wel plaats.

“I have personally experienced the benefits of brainspotting. Just with one session, I was able to relax the grip of burdensome perspective and it’s associated emotions, both of which I have carried a long time.”

Dr. Gabor Maté

Traumabehandeling met Brainspotting in de praktijk

In de praktijk kan Brainspotting op verschillende manieren worden gebruikt bij het behandelen van PTSS en traumagerelateerde klachten. In tegenstelling tot EMDR is er geen bindend therapeutisch script en evenmin een bindend behandelplan waarin de trauma’s in chronologische of thematische orde zijn gerangschikt. Er hoeft ook niet aan een specifiek trauma te worden gewerkt. De basishouding is: in het therapeutische contact (het dual attunement frame) ontvouwt het helingsproces zich op een naadloos door het brein zelf geregisseerde manier. Vergeleken met EMDR, imaginaire exposure en hypnotherapie ervaar ik het vinden van een ingang tot het verwerkingsproces makkelijker, klantvriendelijker en natuurlijker.

Hoe ziet een Brainspotting-sessie eruit?

Een Brainspotting-sessie bij Posttraumatische stress-klachten kan op verschillende manieren vormgegeven worden. De meest bekende werkwijze is het kiezen van een oogpositie ('brainspot') door horizontaal met de pointer door het blikveld te bewegen of op basis van multiple-choice de cliënt te laten kiezen voor de meest beladen plek in het blikveld.

Maar, het is niet altijd nodig om met de lastigste of meest gespannen punten te werken. Wanneer het gevoel van veiligheid broos is of de cliënt angst heeft voor zijn of haar eigen gevoelens kan ook gekozen worden voor de oogpositie die juist het meest rustig en veilig voelt, kan de afstand van de pointer tot het oog wat worden vergroot of verkleind of kan met een half-geblindeerde Brainspotting-bril worden gewerkt met het oog dat de minste spanningen oproept.

Er kan ook gewerkt worden met specifieke herinneringen, trauma-beelden of flashbacks. De ingang kan dan bijvoorbeeld ook de naam van een dader zijn, of de plek in het lichaam die met het betreffende trauma te maken heeft (bijvoorbeeld de plekken op de polsen of enkels waar je bent vastgebonden, of het litteken dat aan een geweldsincident of ongeval herinnert). Daarmee wordt meteen duidelijk dat sessies behoorlijk lichaamsgericht zijn.

Tenslotte is het mogelijk om heel spontaan te werken, wanneer je als cliënt al pratend en vertellend ongemerkt al naar een bepaalde plek op de muur, de vloer of het plafond blijft staren. We noemen dit 'gazespots', en deze werkwijze leidt vaak tot krachtige en natuurlijke sessies die helemaal voor zich spreken.

Welke vorm er ook gekozen wordt, de mogelijkheden zijn eindeloos en presenteren zich meestal als vanzelf. In veel gevallen vindt in 20 tot 60 minuten significante verwerking plaats, soms zichtbaar aan heftige lichamelijke reacties, soms ook subtieler en nauwelijks merkbaar. Meestal zien we de verkramping en spanning plaats maken voor ontspanning, evenwicht en zelfs loomheid, waarbij de cliënt zich goed en rustig voelt. Robert Scaer, auteur van The Trauma Spectrum zegt hiervan: “ (…) It isn’t just PNS (Parasympathetic Nervous System) activation that is facilitated, it is homeostasis.”

Brainspotting-therapeut zoeken?

De afgelopen acht jaar hebben wij intensief gebruik gemaakt van Brainspotting in 1-op-1 setting en in groepsverband tijdens retraites of meerdaagse events. Onze ervaring in vele duizenden sessies is positief tot indrukwekkend te noemen met zowel posttraumatische stressklachten na enkelvoudige schokkende gebeurtenissen, alsook bij chronische klachten na vroegkinderlijk trauma, hechtingstrauma of bij dissociatieve stoornissen.

Wil je graag op een diepgaande en duurzame wijze aan de slag met traumagerelateerde klachten en blokkades? Wil je daarbij niet alleen de rommel opruimen, maar ook je persoonlijke functioneren en zakelijke prestaties naar een veel hoger plan brengen? Neem dan contact met ons op voor een vrijblijvend strategiegesprek.

Dirk Jan Versluis (MM, MSc) is psycholoog en executive coach en specialiseert zich in het snijvlak van trauma, leiderschap en topprestaties (meer informatie).