Hoe pleasen en perfectionisme bijdragen aan burn-out

Door Dirk Jan Versluis

Een burn-out krijg je niet zomaar. Meestal is er in het klinisch beeld sprake van een giftige combinatie: zelfopoffering en hoge eisen. Met andere woorden: pleasen en perfectionisme.

In dit artikel lees je:

• Wat de psychologische achtergronden zijn van pleasen
• Waarom perfectionisme nooit is wat het lijkt
• Hoe compensatiegedrag tot overspanning en burn-out leidt
• Wat je hier effectief aan kunt doen

Overspannen, burn-out of depressief?

Deze drie zijn niet altijd makkelijk te onderscheiden. De symptomen kunnen onderling wel voor tweederde of driekwart met elkaar overlappen.

Wil je een simpele samenvatting?

Bij een depressie staat somberheid voorop, bij burn-out staat uitputting voorop en wanneer je overspannen bent is er misschien nog geen sprake van uitputting maar wel van stress, vermoeidheid en voel je je als een elastiek waar de rek uit is.

Bij alledrie kunnen pleasegedrag en hoge eisen echter een cruciale rol spelen. Bijvoorbeeld omdat je jezelf kwijt raakt, de grenzen van je lichaam voortdurend forceert of het contact kwijt raakt met wat je eigenlijk voelt.

Pleasen: wat zit erachter?

Ik hoef niemand uit te leggen wat pleasen is. De psychologische achtergronden van pleasegedrag zijn echter niet altijd even bekend.

Om te beginnen bedoelen we ermee dat de ander belangrijker gemaakt wordt dan jezelf. Dat klinkt prachtig: de minste zijn, en je respectvol opstellen naar je medemensen.

Psychologisch gezien is er bij pleasegedrag echter geen sprake van liefdevolle generositeit met behoud van het zelf, maar van zelfverlies en overmatige aanpassing.

Niet voor niets wordt in psychotherapeutische termen weleens gesproken over het aangepaste kind.

Hoe ontstaan zelfverlies en overmatige aanpassing?

We spreken van zelfverlies wanneer je de relatie met jezelf niet ongehinderd hebt kunnen vormgeven, bijvoorbeeld omdat je je aanpaste aan sociale druk op de basisschool of psychisch lijden in je gezinsomgeving.

Overmatige aanpassing suggereert altijd dat er een aanpassingsactie is aan iets of iemand anders en dat je daarbij onder de streep zelf ondergeschikt bent (of in elk geval de meeste ruimte inlevert).

In verreweg de meeste gevallen vormen deze thema's een soort refrein dat in je volwassen leven en je volwassen relaties moeiteloos te herkennen valt.

Twee soorten perfectionisme

In gesprek met de Rotterdamse businesscoach en merkstrateeg Marieke Pijler kwam ik als vanzelf op een belangrijk onderscheid: namelijk het verschil tussen perfectionisme uit liefde of uit angst.

1. Perfectionisme uit liefde voor schoonheid

Ik ben zelf professioneel opgeleid als klassiek musicus. Tijdens mijn studie kerkorgel aan het Koninklijk Conservatorium studeerde ik urenlang op een paar maten, hoorde ik medestudenten hun toonladders zingen in een sfeerloze betonnen studiebunker en zag ik in het voorbijgaan de pubers van de Jong Talent afdeling langslopen.

2. Perfectionisme uit angst voor tekort

Jonge talenten in sport en muziek laten ons ook nogal eens zien hoe dichtbij een eetstoornis, depressie of anderszins grote worsteling met 'zijn' en zelfliefde ligt bij excelleren en topprestaties.

De relatie met burn-out

Er is het nodige debat over wat burn-out precies is. Er is over het algemeen consensus over de toestand van uitputting. Daarbij komt een veelheid aan andere, soms aspecifieke symptomen en verschijnselen.

De hamvraag is dus: waar komt die uitputting vandaan?

Uitputting door overcompensatie

Aangenomen dat we niet met een lichamelijke ziekte te maken hebben die ergens levensenergie af doet vloeien, kunnen er psychologische mechanismen zijn die maken dat we levensenergie verliezen.

Zijn we gevoelig voor pleasen? Dan kan dat maken dat we onze grenzen vergeten, daar schade van ondervinden en vervolgens gefrustreerd worden of onder water boosheid voelen richting onszelf of richting anderen.

Zijn we gevoelig voor extreem hoge eisen? Dan kunnen we letterlijk op onze tenen lopen en bakken energie uitgeven aan het overschreeuwen van ons gevoel niet goed genoeg te zijn.

Zelfverlies door vermijdingsgedrag

Waar overcompensatie betekent dat we méér doen (extra arbeid leveren) om onze wonden en kwetsbare thema's te overschreeuwen, kan het ook zijn dat we vermijding inzetten.

Vermijdingsgedrag kan openlijk zijn: we komen dan bijvoorbeeld niet op drukbezochte pleintjes (bij pleinvrees) of mijden het podium (bij spreekangst).

Vermijding kan ook een innerlijk karakter hebben: we noemen dat ook wel experiëntiële vermijding (de vermijding van de experience). Niemand ziet het, maar zelf voel je het wel.

Gevolgen van compenseren en vermijden (en de relatie met de klassieke burn-out)

Het gevolg van compensatiegedrag is dat de einduitkomst wel acceptabel is, maar dat het onevenredig veel arbeid en energie kost.

Het gevolg van vermijdingsgedrag is dat onze levenskwaliteit versmalt. We lopen linksom of rechtsom van dingen weg die wél in ons leven zijn.

Koppelen we deze gevolgen aan het beeld van de klassieke burn-out?

Dan valt er makkelijk een lijn te leggen naar de toestand van uitputting, maar ook naar de ervaring jezelf kwijt te zijn en in een zingevingscrisis terecht te zijn gekomen.

Geen wonder: je volgt je hart niet meer, bent niet afgestemd op jezelf en raakt hier zo geleidelijk aan gewend dat je nota bene je lijf nodig hebt om op de rem te trappen..

Wil je door ons begeleid worden?

Heb je het gevoel dat je tot onze doelgroep behoort en affiniteit hebt met wat we allemaal schrijven en vertellen?

Dan ben je altijd welkom om een strategiegesprek af te spreken via onze website.

Meer weten over ons werk? Bekijk dan Dirk Jans optredens in de Lotgenoten Podcast en de Groeivoer voor Ondernemers Podcast.