Narcisme en narcistische trekken bij vrouwen

Door Dirk Jan Versluis

Narcisme komt voor bij mannen en bij vrouwen. Het kan een overduidelijke persoonlijkheidsstoornis zijn, of ook wat bedekter en genuanceerder liggen waarbij vroeg of laat termen als 'verborgen narcisme', 'narcistische trekken' en 'een narcistische dynamiek' vallen.

Over het algemeen is het stereotiepe beeld van de narcist een egocentrische, dominante man. Het lijkt me wel belangrijk om te zien dat narcisme ook bij vrouwen voorkomt. De gedaante is echter anders, of meer verhuld.

In dit artikel zoomen we specifiek in op narcisme en narcistische karaktertrekken bij dames.

Wat is narcisme?

Om te beginnen lijkt narcisme een simpele term die zich makkelijk als scheldwoord laat gebruiken. Vooral in huwelijksruzies en vechtscheidingen kun je 'm nogal eens horen langskomen.

Maar waar gaat het nu eigenlijk echt over?

Narcisme gaat in elk geval over een overmatige focus op de eigen persoon, egoïsme, een onrealistisch zelfbeeld en een gebrek aan echt contact en echte empathie.

Een misleidend beeld

Op het eerste gezicht lijkt een narcist een sterk gevoel van eigenwaarde te hebben, met eerder teveel dan te weinig zelfvertrouwen.

Het ego is echter opgeblazen: er is onder water sprake van een kwetsbaar zelfbeeld en een diepe worsteling met zelfliefde en 'mogen bestaan'. Er is vaak sprake van hechtings- en ontwikkelingstrauma dit geheel is ingekapseld in een mooie carriere, een stevig afweerapparaat of het vermogen om met allerlei manipulatieve mechanismen buiten schot te blijven.

Wanneer spreken we van narcistische karaktertrekken en narcistische afweer?

Er bestaat zoiets als een full-blown narcistische persoonlijkheidsstoornis maar ook mildere kleurstellingen komen voor en kunnen onderscheiden worden.

We spreken van narcistische persoonlijkheidstrekken wanneer iemand niet voldoet aan de criteria voor een volledige persoonlijkheidsstoornis maar wel trekjes ervan laat zien (bijvoorbeeld de opgeblazenheid en zelfverheffing).

We spreken van narcistische afweer wanneer mensen de geïdealiseerde aspecten van zichzelf overeind trachten te houden (opgeblazen, 'fake') en daarbij de beperkingen en pijnlijke aspecten ontkennen.

De ander wordt in dat proces vaak gedevalueerd.

De meest misbruikte diagnose - ever

Enerzijds hoef je niemand uit te leggen wat een narcist is (zoals ook iedereen begrijpt wat we met 'schizofreen' of 'borderliner' bedoelen).

Anderzijds is 'narcist' een diagnostisch begrip dat een heel eigen lading heeft gekregen die bijna bij de straattaal hoort. Er wordt mee gescholden, beschuldigd en ziekverklaard, niet zelden tijdens heftige relationele conflicten en echtscheidingen. Al met al wordt narcisme dus vaker vastgesteld buiten dan binnen de spreekkamer van de psychiater.

Daarbij geldt dat er bijzonder veel geprojecteerd wordt: soms wordt de beschuldiging van 'narcisme' het meest gedaan door mensen die stiekem zelf een behoorlijk narcistisch afweerprofiel laten zien. Een ander gekverklaren kan uitstekend in dat afweer-gedrag passen.

Niets is dus wat het lijkt.

Het diepe en verborgen lijden bij narcisme

Vooral niet vergeten: narcisme gaat niet over klootzakken, maar over een diep innerlijk lijden.

Hoe groter de opgeblazenheid naar buiten is, hoe groter de gemaskeerde innerlijke leegte en afgesnedenheid van de innerlijke kindertjes.

De emotionele realiteit is honderd procent tegenovergesteld aan de uitwendige uitstraling:

'Ik ben niet geliefd.'

'Ik mag niet bestaan.'

'Ik ben nooit goed genoeg.'

Bestaan er ook narcistische vrouwen?

Het beeld bestaat dat narcisme voornamelijk bij mannen voorkomt. De praktijk laat echter zien dat narcistische trekken zich ook bij vrouwen kunnen manifesteren. Het verschil zit 'm vaak in de uitingsvorm en de sociale rol waaraan vrouwen zich als vanzelf enigszins conformeren.

Een narcistische man is vaak een typische klootzak, maar ook onder een uiterst liefdevol, spiritueel of psychologisch verantwoord jasje kan keiharde psychologische oorlogvoeren schuilgaan.

Uit onderzoek blijkt dat vrouwen met narcisme zich vaak minder dominant voordoen dan mannen. Zij wekken de schijn lief, zorgzaam en vriendelijk te zijn. Dit geeft hen een perfecte 'dekmantel' voor hun gedrag.

Mogelijke kenmerken van narcisme bij vrouwen

Zoek je een ijkpunt om narcistische karaktertrekken bij vrouwen te onderscheiden? Neem dan de onderstaande vijf kenmerken dan eens als uitgangspunt.

1. Gebrek aan empathie

Net als mannelijke narcisten tonen narcistische vrouwen vaak een gebrek aan empathie. Echt contact blijft achterwege. De affectie die uitgesproken wordt, is niet echt voelbaar. Het sentiment is onder de streep 'koud'.

Uiteindelijk draait het allemaal om het verder opblazen van de eigen ego-cultuur, of dat nu openlijk wordt getoond of niet.

2. Behoefte aan bewondering

Narcistische vrouwen hebben een intense behoefte aan bewondering en bevestiging van anderen. Waar op de mannelijke apenrots nogal eens gezocht wordt naar de dikste BMW of de grootste biceps, kan dit bij vrouwen subtieler van uiting zijn en gepaard gaan met manipulatieve technieken.

Vrouwen kunnen in dit verband ook hun theatrale eigenschappen en fysieke aantrekkelijkheid in de strijd gooien.

Als je voelt dat op Instagram alles om het bevestigen en groter maken van het ego is, ben je 'warm'.

3. Misleiding en manipulatie

De realiteit op zo'n manier voorschotelen dat het de opgeblazen ego-structuur dient? Second nature voor mensen die levenslang manipuleren en hun echte zelf daarmee buiten schot houden.

Soms wordt dit pas duidelijk wanneer je langer met elkaar omgaat en een lange reeds aan niet-pluis gevoelens hebt gekend.

De vraag is steeds: voelt het echt?

4. Exploitatie van anderen

Omdat het ego in essentie leeft bij de afgescheidenheid van het zelf, is dienstbaarheid aan anderen niet makkelijk.

Sterker nog: omdat het kleine zelf dermate beschadigd is in het gevoelsmatige bestaansrecht, is inclusiviteit en verbondenheid op gevoelsniveau zeer moeilijk zo niet onmogelijk.

Er is dus altijd een waargenomen bedreiging van het eigen bestaan, de noodzaak om territoriaal gedrag te vertonen en concurrentie te ervaren.

Mannen maar ook vrouwen kunnen anderen gebruiken of exploiteren voor persoonlijk gewin zonder daadwerkelijk notie te nemen van de consequenties voor de ander.

5. Jaloerse neigingen

Het krenkbare zelf van een narcistisch getint persoon kan makkelijk tot jaloerse neigingen leiden, vooral wanneer anderen lof of aandacht krijgen.

Ze kunnen zich bedreigd voelen door anderen die succesvol zijn en proberen deze personen te ondermijnen om zichzelf beter te voelen. Vanzelfsprekend voert dit terug op de broosheid van het 'zelf'.

Hoe herken je narcistische trekken en hoe ga je er in de praktijk mee om?

Hoe herken je narcistisch gedrag? Soms niet zo gemakkelijk! Een narcistisch profiel staat namelijk niet gelijk aan een seriemoordenaar: ook de meest serieuze theologen, therapeuten, kinderartsen en weldoeners kunnen onder hun mooie en dienstbare buitenkant een narcistische structuur verbergen.

Het gevoel dat je overhoudt aan een gesprek of ontmoeting kan een goede graadmeter voor je zijn.

In contact met een narcistisch getinte persoonlijkheid, zul je vermoedelijk namelijk zelf gevoelens van kleinheid, minderwaardigheid of onmacht ervaren en pas achteraf realiseren dat je over je grenzen hebt laten gaan of jezelf in the process bent kwijtgeraakt.

Juist omdat stickertjes plakken niet de bedoeling is, wil ik je graag een genuanceerde handreiking geven om narcisme in de praktijk beter te kunnen herkennen.

Je mag daarbij afstemmen op je eigen gevoel.

Ervaar je in de interactie met de ander gevoelens van minderwaardigheid, kleinheid of onmacht? Merk je achteraf pas dat je in het contact met de ander over je grenzen bent gegaan (of jezelf in the process bent kwijtgeraakt)?

Voel je jezelf vaker zo, of heb je dat met name bij deze bewuste persoon?

En waar voel je dit alles eigenlijk in je lichaam?

Therapie bij narcisme

Heb je zelf herkenning gevonden in narcistische afweer of narcistische karaktertrekken, is het ongelofelijk moedig als je de schijnzekerheid van je ego-structuren durft aan te kijken en uit te kleden.

Therapeutisch werk bij narcisme is geen makkie. In essentie moet je de laagjes gaan pellen, en het 'bodem-probleem' gaan beginnen te helen. Het vraagt een combinatie van traumagericht werk, en full-contact therapeutisch relationeel werk met een therapeut die zelf een rustige bestaansbodem heeft.

Kun je de pijn en verkramptheid oplossen, is het hele opgeblazen bouwwerk minder en minder nodig.

Neem gerust contact op als je hierover vragen hebt te stellen.

Wil je met ons werken?

Neem dan contact op voor een gratis strategiegesprek.

Wil je eerst meer van ons weten?

Lees dan ons boek (je kunt een gratis proefexemplaar met twee volledige hoofdstukken downloaden), abonneer je op de Innerlijk Leven Podcast of bekijk Dirk Jans optredens in de Lotgenoten Podcast en Groeivoer voor ondernemers.