Hoe je de kracht van stilte en nonreactiviteit kunt leren gebruiken

Door Dirk Jan Versluis

Als je beter leert omgaan met stilte, kun je dan ook meer impact hebben? Als je leert om je eigen reacties uit te stellen, maak je dan betere keuzes? In dit artikel ontdekken we de potentie van stilte en nonreactiviteit in relatie tot je persoonlijke leven maar ook je leiderschap en je ondernemerschap.

Stilte is krachtig - en wordt veel te weinig benut

Stilstand is achteruitgang en stilte is vaak confronterend. Toch zijn vriend en vijand het erover eens dat onze hedendaagse wereld opgefokt en overspannen is en dat een stukje rust en bezinning eigenlijk weleens heel goed zou kunnen zijn om aan de 'rat race' te ontsnappen.

Stilte is een krachtig instrument.

Stilte heeft het vermogen om ruimte te creëren, aandacht af te dwingen en diepe reflectie mogelijk te maken. In het digitale tijdperk waarin alles voortdurend communiceert en online connectiviteit de nieuwe norm is, is 'niet-reageren' of 'non-reactiviteit' een bijna verloren kunst geworden.

Het beheersen van de vaardigheid van stilte kan echter een diepgaande invloed hebben op ons persoonlijke en professionele leven.

Waarom niet reageren ook een reactie is

De kracht van stilte gebruiken betekent niet dat je passief bent of moeilijke confrontaties vermijdt. Het gaat over strategisch kiezen wanneer, hoe en waarop te reageren. Het gaat om het creëren van een pauze die ruimte biedt voor bewust doordachte overwegingen en weloverwogen acties. Daarmee is het een machtig wapen tegen reactiviteit en impulsiviteit.

Of het nu gaat om onderhandelingen, het oplossen van conflicten of zelfs alledaagse interacties, weten wanneer je een reactie achterhoudt kan kracht, vertrouwen en controle uitstralen.

De kracht van stilte

Stilte heeft een diepe psychologische impact op zowel de spreker als de luisteraar.
Voor de spreker kan stilte een moment van zelfreflectie zijn, waarin men de kans krijgt om gedachten te ordenen en zorgvuldig te kiezen wat te zeggen.

Het kan ook een manier zijn om macht uit te oefenen, door de ander in spanning te laten wachten op een reactie.

Voor de luisteraar kan stilte de aandacht trekken en nieuwsgierigheid opwekken.

Het kan ook ruimte bieden voor interpretatie en het creëren van betekenis.

De winst ten opzichte van reactief gedrag

Het bewust kiezen om niet direct te reageren in bepaalde situaties kan verschillende voordelen hebben.

Ten eerste kan het je de tijd geven om na te denken en je emoties onder controle te krijgen voordat je reageert. Dit kan voorkomen dat je impulsieve en ondoordachte reacties geeft die later spijt kunnen veroorzaken. Op langere termijn wen je dit gemakkelijker aan, en draagt dit bij aan het ontwikkelen van wijsheid en stabiliteit.

Eén van de grootste belemmeringen van wijsheid in beslissingen nemen is overmatige emotionaliteit. Worden we in onze onderbuik getriggerd of onrustig gemaakt? Dan hebben we snel de neiging om op de dagkoers te reageren. Niet reageren helpt ons om op de meer fundamentele beweging af te stemmen.

Ten tweede kan het tonen van het vermogen om niet direct te reageren je sterker en zelfverzekerder doen overkomen. Het laat zien dat je controle hebt over jezelf en de situatie.

Ten slotte dwingt niet reageren om te 'zijn', zowel voor jouzelf als voor je gesprekspartner. Daarmee ontstaat er in onderhandelingen en conflicten veel meer presence en maak je een diepgaander impressie op mensen. Door stilte te gebruiken, kan je de ander in ongemakkelijkheid brengen en hen aanzetten om meer informatie te delen of toegeeflijker te zijn.

Dit laatste is natuurlijk wat negatief geformuleerd, en betreft vooral interacties met mensen die je onder druk willen zetten, je proberen te manipuleren of het achterste van hun tong niet laten zien.

Wanneer gebruik je stilte in je communicatie?

Hoewel stilte krachtig kan zijn, is het belangrijk om het op de juiste momenten en op de juiste manier te gebruiken.

De functie is bevorderen van bewustzijn en het volledig meemaken van het huidige moment. Dit kan intensiever zijn voor jezelf, maar ook voor de ander. Ongemerkt gaan we met onze aandacht snel weg bij de spanningen die we ervaren in ons lijf. Maar juist als die spanningen onbesproken of onbewust blijven, hebben ze een mogelijk veel meer verstorende invloed dan wanneer ze onder ogen gekomen worden.

Stilte in uitdagende gesprekken en onderhandelingen

Eén van de situaties waarin stilte effectief kan zijn, is wanneer je geconfronteerd wordt met een uitdagende gesprekspartner. Door niet onmiddellijk te reageren, kun je hen dwingen om hun argumenten verder uit te leggen of hun standpunt te verduidelijken.

Stilte kan ook effectief zijn wanneer je jezelf in een onderhandelingspositie bevindt. Door stilte te gebruiken, kun je de druk op de tegenpartij vergroten en hen aanzetten tot concessies.

Daarbij is belangrijk dat je stilte niet gebruikt als middel om te intimideren of te manipuleren, maar om juist ruimte te geven en bewustzijn te vergroten.

VOORBEELD

Ik ben als therapeut grootgebracht met het idee van 'praten'. De patiënt of cliënt vertelt iets, en je toont als therapeut dan al snel empathie, vraagt door of geeft advies. Psychologenwerk kan dus strijdig zijn met de skill van stilte. Pratend gaan we voortdurend in ons hoofd zitten, terwijl een lager conversatietempo of een aantal seconden stilte vaak bevorderlijk is voor het ervaren van contact en verbinding.

Tijdens een ACT-training met Jacqueline A-Tjak moesten we eens oefenen met het voeren van een gesprek, en één of twee ademhalingen ervaren alvorens we zouden reageren. De instructie was om te ervaren wat dat deed met onszelf, en met het verloop van het - uiteraard geacteerde - gesprek. De unanieme conclusie was dat het veel lastiger werd om passief of vluchtig gedrag te vertonen, en dat het lagere tempo en de rusten tussen zinnen en enorme intensivering van het contact gaven. Met als gevolg natuurlijk een nuttiger gesprek.

Effectief gebruik van stilte: waar kun je zelf aan werken?

Om stilte effectief te kunnen gebruiken, is het belangrijk om enkele strategieën toe te passen. Dit dient op de langere termijn ook je ontwikkeling en interpersoonlijke vaardigheden.

Ga de neiging tot reageren loskoppelen van de reactie zelf

Ten eerste moet je bewust zijn van je eigen reactiepatronen en de neiging om direct te reageren. Probeer een moment van stilte in te lassen voordat je reageert, zodat je de tijd hebt om na te denken en je emoties te kalmeren. Hierin kom je onvermijdelijk je emotionele historiek en je conditionering door opvoeding en ervaring tegen.

Leer in stilte luisteren

Ten tweede is het belangrijk om te luisteren in stilte. Geef de ander de ruimte om te praten en wees geduldig. Door stilte te gebruiken, geef je de ander de gelegenheid om hun gedachten te uiten en voel je jezelf minder geneigd om te onderbreken of te reageren.

Oefen je intenties

Ten slotte is het belangrijk om stilte te gebruiken op een respectvolle en eerlijke manier. Je kunt je voorstellen dat je in stilte ook intenties en gedachten kunt toezenden aan de ander, of zo aandachtig kunt luisteren dat je als het ware diens hersenspinsels ter plekke kunt horen.

VOORBEELD

Tijdens mijn allereerste Brainspotting-trainingen hoorde ik de trainers voortdurend zeggen: 'Don't react to your own reactions'. En: 'Wait, wait and wait some more'. De context was dat we als therapeuten vooral 'aanwezig' moesten zijn, en niet meteen toegeven aan onze neiging om te praten of hulpverlener te gaan spelen. Brainspotting is een uitstekende training in presence.

De kunst van luisteren in stilte

Naast het niet reageren, is luisteren in stilte een essentiële vaardigheid. Het betekent volledig aanwezig zijn en alle afleidingen uitschakelen. Door in stilte te luisteren, kun je beter begrijpen wat de ander zegt en voelt. Het stelt je ook in staat om tussen de regels door te luisteren en subtielere signalen op te pikken. Raak je verveeld? Dan kan dat zomaar te maken hebben met de manier waarop die ander zijn of haar gevoelens overbrengt - of juist verzwijgt. Raak je onrustig? Misschien reageert je lichaam op de interactie met de gevoelens van de ander.

Luisteren naar de ander betekent dus ook mindful aanwezig zijn bij jezelf, en voelen wat het verhaal van de ander met je doet. Luisteren in stilte creëert een sfeer van vertrouwen en respect, waardoor diepere verbindingen mogelijk worden. Het is geen monoloog waar je verveeld of geïrriteerd naar luistert: je doet het samen.

Welke uitdagingen kun je tegenkomen?

Hoewel stilte krachtig kan zijn, kan het ook uitdagend zijn om het consistent toe te passen.

Niet reageren op Whatsapp

Een van de uitdagingen is de druk van de moderne samenleving om altijd direct te reageren. We zijn gewend geraakt aan directe communicatie via WhatsApp, Signal en snelle voice messages. Daarmee worden we tussen de bedrijven door de hele dag door geconditioneerd om reactief te zijn.

Schrikken van de herrie in je kop

De grootste hindernis die ik in de praktijk tegenkom is dat mensen bang zijn voor stilte omdat het kwetsbaarheid en ongemak kan geven. We dragen allemaal de associaties bij ons van onbegrepen zijn, een gebrek aan feeling en contact ervaren of aangestaard worden alsof je van een andere planeet komt.

Daarom is het beoefenen van stilte directe exposure aan het huidige moment - een vaardigheid die je met het oog op mindfulness en bewustzijnsontwikkeling niet genoeg kunt trainen.

Meer inzicht in jouw patronen van communiceren en spreken?

Lees dan met name het hoofdstuk 'Truth' uit ons managementboek over trauma, leiderschap en ondernemerschap.

Het zal je ongetwijfeld inspireren om je persoonlijke en zakelijke communicatie verder te kunnen ontwikkelen. En het geeft ook veel inzicht in reactiviteit, in stilte en in de kracht van innerlijke ontwikkeling in het algemeen.