Alles wat je wilt weten over traumatherapie

Je hoeft niet lang na te denken wat traumatherapie betekent. Hoe simpel het ook lijkt, veel mensen tobben jarenlang op zoek naar een passende aanpak en komen niet bij geschikte instellingen of therapeuten terecht. In dit artikel geef ik je een goed overzicht met alles wat je wilt weten over de therapiemethoden die in omloop zijn (EMDR, Brainspotting, cognitieve gedragstherapie) en welke voors en tegens je daarbij kunt verwachten.

Introductie tot traumatherapie met Brainspotting, EMDR en exposure.

Het valt niet te ontkennen dat er veel leed, pijn en worsteling in onze mensheid circuleert en dat we dagelijks in de krant kunnen lezen hoe mensen getraumatiseerd raken. En dat is al lastig genoeg: hoe kan het immers dat de één een wereldoorlog pijnvrij lijkt te overleven, en dat de ander jarenlang tobt met niet gezien voelen in zijn jeugd?

De term traumatherapie gebruiken we voor behandelingen en therapieën die specifiek op het verwerken van traumatische impact gericht zijn. In dat proces komt veel kracht vrij en traumatherapie heeft daarom de potentie om altijd transformatief te zijn voor een mensenleven.

De reis naar herstel vraagt kracht, moed en vertrouwen, allemaal deugden die door trauma kunnen worden beschadigd en uitgedaagd. Daarom is passende begeleiding en effectieve traumatherapie een onmisbare sleutel.

De moeilijkheid om een passende vorm van traumatherapie te vinden

Omdat trauma zo'n serieus onderwerp is, is het vinden van een passende methodiek en een passende therapeut ook een serieuze zaak. Tegelijk is de realiteit dat we wel hoog van de toren kunnen blazen over ons wetenschappelijk gevalideerde therapiewerk, maar dat de wachtlijsten in de traumagerichte zorg onoverbrugbaar lang zijn en dat ook in de sector van de geestelijke gezondheidszorg talloze mensen worden behandeld op een manier die geen recht doet aan de traumasporen die ze bij zich dragen.

Het is dan ook geen wonder dat het werkveld van de traumatherapie in beweging is: mensen zoeken ook andere methodieken die goed werken, vertrouwen complementair of alternatief werk soms meer dan het regulier-wetenschappelijke aanbod en ook binnen de groep van trauma-therapeuten valt een grote interesse in vernieuwende methodieken en aanvliegroutes te vinden, variërend van nieuwe psychologische modellen tot therapeutisch gebruik van drugs en Virtual Reality.

In dit artikel gaan we dieper in op de diepgaande impact die traumatherapie op mensen kan hebben en hoe het hen kan helpen hun leven opnieuw op te eisen en kracht te vinden waarvan ze nooit geweten hebben dat ze die hadden.

Wat is trauma en welke impact heeft het?

Trauma is een ervaring die ons vermogen om ermee om te gaan overweldigt en een blijvende impact heeft op ons mentale en emotionele welzijn. Het kan het gevolg zijn van verschillende gebeurtenissen, zoals misbruik, ongelukken, natuurrampen of het zien van geweld. De gevolgen van een trauma kunnen ingrijpend zijn en leiden tot symptomen als angst, depressie, flashbacks en zelfs lichamelijke aandoeningen. Voor velen wordt een trauma een zware last die hen belemmert om een bevredigend leven te leiden.

Er zijn met betrekking tot trauma verschillende definities in omloop die ook verschillend worden gebruikt. Soms is dat verwarrend. Ik geef daarom een kort overzicht van de meest gangbare termen.

Trauma of Psychotrauma

Trauma is de meest algemene term, die niettemin wel makkelijk tot de verbeelding spreekt. Maar een hersenschudding of honkbalknuppel op je knieschijf noemen we ook trauma. Daarom is de term Psychotrauma wat nauwkeuriger in het aanduiden dat het om innerlijk letsel gaat.

Post-traumatische stressstoornis (PTSS)

De meest bekende diagnostische term is de Post-traumatische stressstoornis of ook wel simpelweg 'PTSS'. Hoewel trauma zo oud is als de wereld, is de diagnose PTSS afkomstig uit de twintigste eeuw. De DSM-5, het psychiatrische handboek met kilometers aan diagnoses en classificaties, beschrijft verschillende criteria waaraan moet worden voldaan om de diagnose van de Post-traumatische stressstoornis te kunnen stellen.

Chronische PTSS (CPTSS)

In de praktijk spreken we wel van enkelvoudig trauma en van meervoudig trauma of chronische traumatisering. Hiermee wordt bedoeld dat sommige gebeurtenissen eenmalig optreden (het verkeersongeluk of de overval) terwijl andere traumatiserende ervaringen jarenlang kunnen voortduren (oorlogen, seksueel misbruik). Het ligt voor de hand dat de impact van langdurig trauma ook anders is dan die eenmalige uitzondering in een verder oké leven. De diagnostische term CPTSS (Chronische PTSS) wordt gehanteerd voor de groep mensen die klachten ontwikkelt na langdurige traumatisering.

Soms is hierbij sprake van andere bijverschijnselen en klachtenbeelden dan het geval is bij enkelvoudig trauma. Dissociatie (afwezigheid van het bewustzijn) en belemmerende invloed op de persoonlijkheidsontwikkeling komt bijvoorbeeld veel vaker voor.

Adverse Childhood Experiences (ACE)

Er is ook een categorie trauma's die volgens de letter der wet niet thuishoren onder de DSM-5 classificatie van PTSS en CPTSS, maar die door mensen toch als zeer traumatisch ervaren wordt. Het gaat dan om meer subtiele maar zeker niet minder impactvolle ervaringen die we hechtingstrauma, ontwikkelingstrauma of emotionele verwaarlozing zouden kunnen noemen.

Een klassieke op gebeurtenissen gerichte traumabehandeling is hier niet altijd het beste aanbod, omdat het niet alleen om het verwerken van specifieke gebeurtenissen gaat maar ook om het verder begeleiden van de emotionele ontwikkeling. In de praktijk is dit een lastige categorie klachten die behalve traumatherapie gebaat kan zijn bij psychotherapeutisch werk, lichaamsgericht werk of gewoon fijne ontwikkelingen en goede relaties in het persoonlijke leven.

Welke benaderingen van traumatherapie zijn er in omloop?

Het doel van traumatherapie is niet alleen om de symptomen van trauma te verminderen, maar ook om mensen te helpen hun innerlijke kracht te herontdekken en een gevoel van controle over hun leven terug te krijgen.

Er zijn verschillende benaderingen van traumatherapie, elk met zijn eigen unieke technieken en aandachtspunten. Een populaire benadering is Cognitieve Gedragstherapie (CGT), die mensen helpt bij het identificeren en veranderen van negatieve denkpatronen en gedragingen die geassocieerd worden met trauma. Een andere effectieve benadering is Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR), dat snelle oogbewegingen gebruikt om traumatische herinneringen te helpen verwerken en opnieuw te kaderen. Daarnaast richt Somatic Experiencing zich bijvoorbeeld op de lichamelijke sensaties die gepaard gaan met trauma, met als doel opgeslagen spanning los te laten en genezing te bevorderen.

Ik zal een aantal vormen specifiek toelichten, inclusief voordelen en nadelen.

Cognitieve Gedragstherapie (CGT)

De stroming van de cognitieve gedragstherapie is huge in Nederland en in de Westerse wereld in het algemeen. Ik denk dat dat komt door het logisch aandoende karakter: alle problemen zijn te herleiden tot 'verkeerd denken'. Ik maak het nu natuurlijk bewust wat simpel, maar dat is wel de essentie waar cognitieve gedragstherapie over gaat: de inhoud van je denken veranderen om van daaruit je anders te gaan voelen en je anders te gedragen. De gedragsverandering wordt dus niet op zichzelf staand aangepakt, maar gezien in samenhang met de cognities of automatische denkpatronen. Vandaar niet 'gedragstherapie' maar 'cognitieve gedragstherapie'.

Inmiddels kennen we met bijvoorbeeld Acceptance and Commitment Therapy (ACT) en Mindfulness-based Cognitive Therapy (MBCT) ook vormen van gedragstherapie die zich niet puur op de inhoud van de gedachten richten, maar vooral op de functie. Anders gezegd: geen inhoudelijke aanpak van dat je jezelf een sukkel vindt, maar zoeken naar een manier waarop je die overtuiging wat soepeler en flexibeler kunt hanteren.

Traumatherapie met CGT, ACT of MBCT kan altijd een element van Exposure in zich dragen. Exposure betekent 'blootstelling', wat erop neerkomt dat je op een veilige en gedoseerde manier de emotionele en lichamelijke sensaties behorende bij het trauma gaat opzoeken. Omdat juist vermijding zo'n sleutelwoord is bij trauma, brengt dit altijd verandering en ontwikkeling met zich mee. Er zijn diverse vormen van exposure-therapie, die allemaal op deze leest geschoeid zijn en die ik niet in detail zal uitwerken.

Hoewel exposure in zichzelf vaak passend is bij het bieden van traumatherapie in welke vorm dan ook, is het cognitieve element niet altijd passend - en soms zelfs regelmatig problematisch. Trauma wortelt als vanzelf meer in de diepere lagen van het brein (het zogenaamde reptielenbrein en zoogdieren-brein) en daar heeft de logica van cognitief werken weinig of geen bereik. In de regel zal de notie van praten dus niet leidend moeten zijn bij traumatherapie.

Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR)

Zoals reeds eerder voluit geschreven gaat EMDR om oogbewegingen, waarbij de letter D (Desensitization) benadrukt dat de pijnlijkheid of spanning van de belaste herinnering afneemt, terwijl de R (Reprocessing) benadrukt dat er ook daadwerkelijk andere gedachtevorming en betekenisgeving optreedt. Aan die 'R' kun je horen dat er ook wel degelijk cognitieve elementen in EMDR zijn terug te vinden, wat het samen met de ordelijke, protocollaire aanpak tot een effectieve en doelgerichte traumatherapie maakt. Bovendien met een uitstekende wetenschappelijke onderbouwing van effecten.

Nadeel van EMDR kan in de praktijk weleens zijn dat de hele jonge trauma's (vaak geen superduidelijke herinnering aan) niet zo makkelijk gaan, en dat ook langduriger traumatisering weleens de uitdaging met zich meebrengt dat er voor EMDR toch altijd weer een specifieke gebeurtenis (een 'plaatje') moet worden uitgekozen. Ook lijkt de diepere gelaagdheid van traumasporen weleens gemakkelijker geraakt te worden in open modellen, zoals Brainspotting of lichaamsgerichte traumatherapie.

Ik denk dat voor dit stukje geldt wat grondlegger Francine Shapiro decennia geleden al zei: 'EMDR is as good as the hands that use it.'

Brainspotting

David Grand ontwikkelde Brainspotting in 2003, feitelijk vanuit zijn ervaringen met EMDR en ook wel beïnvloed door het gedachtegoed van Peter Levine's Somatic Experiencing. Bij Brainspotting kijk je feitelijk naar een stokje, en dit stokje staat met behulp van de therapeut op een specifiek punt in je blikveld. Het mantra van Brainspotting is namelijk: 'Where you look, affects how we feel'.

De belofte van Brainspotting is dat we alle traumasporen en blokkades in het blikveld kunnen lokaliseren en dat het brein op een betrekkelijk minimalistische manier (je hoeft alleen maar te kijken..) over grote veerkracht, plasticiteit en verwerkingscapaciteit blijkt te beschikken. Het grote voordeel van Brainspotting is dat het letterlijk begint op het punt waar praattherapie ophoudt. Het is door het open karakter ook zeer respectvol, integer en bekrachtigend en het heeft een merkbare diepe uitwerking op zowel emotioneel, energetisch als fysiek gebied.

Brainspotting wordt vaak vergeleken met EMDR maar in feite betreft het een wezenlijk ander model met een andere filosofie. Je leest daarover meer in het artikel: Brainspotting versus EMDR: overeenkomsten en verschillen.

De wetenschappelijke status van Brainspotting is dat er inmiddels behoorlijk wat onderzoek naar is met overtuigend resultaat, en dat beroemde experts als Norman Doidge, Bessel van der Kolk en Gabor Maté zich er positief over uitspreken. Qua verklarend onderzoek en beeldvormend onderzoek valt er echter nog een grote slag te slaan alvorens Brainspotting de status en bekendheid onder mainstream-therapeuten zal krijgen die EMDR in de loop van de jaren '90 wel heeft verworven.

Lichaamsgerichte traumatherapie

Terwijl de psychologische aanpak in de regel 'in het koppie begint' kan een lichaamsgerichte manier van traumabehandeling juist beginnen bij het lichaam. Je kunt denken aan Pat Ogden's Sensorimotor Psychotherapy, Peter Levine's Somatic Experiencing en iets minder gevestigde modellen als Tension Release Exercise (TRE) en Emotional Freedom Techniques (EFT).

Ook Haptotherapeuten, Rebalancers en Shiatsu-therapeuten kunnen uitstekend uitgerust zijn om via het lijf met traumasporen te werken. De basis van lichaamsgericht traumawerk is dat trauma het lichaam vaak tot een onveilige plek maakt, waardoor mensen het contact verliezen met zichzelf en hun bewuste 'voelen'. Juist het lichaam weet in geval van traumatisering echter vaak meer te vertellen dan we makkelijk met woorden kunnen uitdrukken en daarom kan een soort bottom-up model (eerst het lijf, dan pas het praten) kansen en mogelijkheden bieden waar gewone gesprekstherapie moeilijk is - of gerichte traumatherapie nog te zwaar.

Hoe traumatherapie levens kan veranderen

Traumatherapie kan levens ingrijpend veranderen. Door de diepere oorzaken van trauma aan te pakken en een pad naar genezing te bieden, kunnen mensen een aanzienlijke vermindering van symptomen en een verbeterde levenskwaliteit ervaren. Traumatherapie helpt mensen ook om een sterker gevoel van eigenwaarde en veerkracht te ontwikkelen, waardoor ze toekomstige uitdagingen met meer gemak aankunnen. Bovendien stelt het mensen in staat om hun leven opnieuw op te eisen en hun verhaal te herschrijven, niet langer gedefinieerd door hun trauma's uit het verleden, maar in plaats daarvan geleid door hun innerlijke kracht.

De essentie van traumatherapie

Samengevat zou je kunnen zeggen dat traumatherapie - indien succesvol - mensen helpt om van een gebalde vuist met witte knokkels tot een open hand met zachte vingers te komen. En dat maakt het leven relaxter, opener en vrijer.

Een andere samenvatting die je zou kunnen geven is dat traumatherapie brengt van overleven naar leven. Dat is soms makkelijker gezegd dan gedaan, mede omdat we niet altijd doorhebben hoeveel overlevingsdrang er in ons huist. We zijn simpelweg niet anders gewend. Meer daarover luister je in onderstaande podcast-aflevering, met oog voor zowel de persoonlijke als de zakelijke componenten daarvan.

Hoe vind je een geschikte traumatherapeut?

Het vinden van de juiste traumatherapeut is vermoedelijk cruciaal voor een succesvolle therapeutische reis. Het is belangrijk om een erkende en ervaren therapeut te zoeken die op enige wijze gespecialiseerd is in trauma een een benadering nastreeft die empathisch en relationeel is.

Geestelijke gezondheidszorg in Nederland

In Nederland geldt dat binnen de standaard-psychologie op huisartsverwijzing nogal eens klachtgericht en relatief kortdurend wordt gewerkt. Hier kun je met bijvoorbeeld EMDR-therapie goede resultaten boeken bij enkelvoudig trauma, maar voor langduriger of complexer vormen van traumatisering is al snel specialistisch aanbod nodig waarin ook de relatie met de therapeut onmiskenbaar belangrijk is.

Helaas is het ggz-wereldje zeer onvoorspelbaar betreffende wachtlijsten, wachttijden, budgettering en personeelsverloop, wat de ogenschijnlijk fantastische topzorg-instellingen onder de streep nog wel eens minder fantastisch maakt.

Complementaire behandelmethoden

In de zogenaamde alternatieve markt of in het complementaire circuit bestaan verschillende methodieken voor traumabehandeling. Er is vaak meer oog voor het holistische perspectief, waarin trauma benaderd wordt als een zaak van geest, ziel en lichaam. Ook is er vaak meer personal touch dan in de gespecialiseerde zorg. De kwaliteitsbewaking is over het algemeen uitdagender, zeker voor de cliënt die zoekt in een overvolle markt en geen idee heeft waar te zoeken. Ook geldt dat aanvullend aanbod in de regel wat meer geld kost, omdat er geen algehele vergoeding vanuit de zorgverzekeringswet plaatsvindt.

Waar moet je op letten?

Onderzoek naar therapeuten in je omgeving, lees recensies en vraag om aanbevelingen van betrouwbare bronnen kan je helpen bij het vinden van een therapeut die goed bij je past. Het is ook essentieel dat je je op je gemak en veilig voelt bij je therapeut, want vertrouwen en een goede verstandhouding zijn essentieel voor effectieve traumatherapie.

Werken met ons

Het doel van dit artikel is niet per se dat je met ons gaat werken, maar dat je wat wijzer wordt van de informatie. Wij richten ons in ons traumagerichte werk specifiek op mensen die de littekens en blokkades in hun leven zien interfereren met hun leiderschap, hun ondernemerschap en hun persoonlijke ontwikkeling.

De winst van deze transformatieprocessen is echter dat onze klanten een enorme groei doormaken die niet alleen hun persoonlijke leven maar ook hun zakelijke resultaten in belangrijke mate verrijkt. Wat mij betreft is het dus tijd om trauma niet alleen te associëren met lijden en slachtofferschap, maar ook de grote krachtpotentie erin te zien die erop wacht om vrijgemaakt te worden. Zo kan trauma een regelrechte voedingsbodem voor kracht, wijsheid en groot succes.

Andere artikelen:

- Traumaverwerking met Brainspotting

- Transgenerationeel trauma: wat is het en hoe kan het genezen?

- Trauma als voedingsbodem voor groei en succes

Over de auteur

Dirk Jan Versluis (MM, MSc) is NIP-geregistreerd psycholoog, coach en internationaal gecertificeerd Brainspotting Practitioner. Samen met zijn echtgenote werkt hij met de doelgroep van ondernemers en zakenmensen die op persoonlijk vlak vastlopen vanwege trauma, gebrokenheid en destructieve patronen.
De methode die zij daarvoor ontwikkelden, Triunify®, onderscheidt zich door de krachtige en diepgaande aanpak waarin persoonlijke en zakelijke ontwikkeling in één totaalplaatje wordt geïntegreerd.

Heb je interesse om met ons te werken?

Geef je dan op voor een kosteloos strategiegesprek.