Brainspotting en EMDR: meer inzicht in de overeenkomsten en de verschillen.

Klanten en collega’s vragen mij regelmatig wat het verschil is tussen Brainspotting en Eye Movement Desensitization & Reprocessing (EMDR).

Met meestal de vraag: welke is het beste? En wat zijn de voordelen en nadelen van Brainspotting en EMDR als je beide therapiemethoden vergelijkt?

In dit artikel leg ik beide methodes naast elkaar.

Persoonlijke ervaringen met EMDR en Brainspotting

Misschien wil je vooraf wel weten: vanuit welke achtergrond en ervaring schrijf je dit artikel? Dat is een goede vraag en ik zal daar kort iets over vertellen.

Begonnen met EMDR

Als psycholoog binnen de geestelijke gezondheidszorg ontving ik mijn opleiding in EMDR bij het ACT-EMDR Centrum van Peter Baldé, gevolgd door enige duizenden sessies ervaring binnen eerstelijnspsychologie, jongvolwassenen-psychiatrie en verslavingszorg. Zoals gebruikelijk in de ggz-sector was dit allemaal met uitvoerige supervisie en casuïstiek-bespreking.

Min of meer toevallig ontdekte ik enige jaren later Brainspotting, waarbij ik mij kan herinneren dat ik met name in de eerste trainingsdagen van de Brainspotting-opleiding nog met een 'EMDR-bril' op naar Brainspotting keek en voortdurend technische vergelijkingen maakte.

Het duurde niet lang of voor mijzelf werd Brainspotting een fijner en beter bij mijn werkwijze en visie passende methode, waardoor de teller qua EMDR-sessies rond de 3.000 is blijven hangen en de Brainspotting-teller inmiddels is opgelopen tot om en nabij de 15.000 sessies bij uiteenlopende vraagstukken en klachtenbeelden. Vanzelfsprekend maakt mij dit enigszins subjectief in de vergelijking van Brainspotting en EMDR, maar juist omdat ik voortdurend in aanraking blijf komen met collega's en cliënten die EMDR geven of ondergaan hebben, denk ik dat ik goed in staat ben om een evenwichtige vergelijking te maken.

Mijn ervaringen als 'cliënt'

Heb ik zelf EMDR en Brainspotting ondergaan? Jazeker! Ook hier is de balans echter wat scheef: in de loop der jaren heb ik omwille van training een stuk of tien EMDR-sessies aan den lijve ondergaan.

Voor Brainspotting geldt dat ik om en nabij de tachtig sessies heb ondergaan, in trainingen met internationale trainers en collega's alsook in supervisie en intervisie met collega's.

EMDR en Brainspotting: de ruitenwisser en het toverstokje

Om te beginnen is het wel logisch dat Brainspotting en Eye Movement Desensitization & Reprocessing (EMDR) vaak in één adem worden genoemd, of als broertje en zusje van elkaar worden gezien.

Brainspotting werd nota bene ontdekt tijdens een EMDR-sessie, door een therapeut die zelf een autoriteit was op het gebied van EMDR (lees hier meer over de geschiedenis van Brainspotting).

Het mag dan ook geen verrassing zijn dat veel internationale Brainspotting-therapeuten een achtergrond hebben in het doen van EMDR-therapie.

De overeenkomsten

Buiten deze historische verwantschap zijn EMDR en Brainspotting allebei gemaakt om trauma te behandelen, hebben ze allebei iets met de ogen te maken en hebben ze gemeenschappelijk dat er een grote nadruk op de werking van de hersenen wordt gelegd. Tenslotte maken ze allebei veel minder gebruik van taal en spraak dan de gemiddelde gesprekstherapie of gedragstherapie, en prikkelen ze de verbeelding omdat het er soms toch een beetje maf uitziet.

Onze jeugdige cliënten vergelijken EMDR weleens met een ruitenwisser, en noemen de Brainspotting-pointer het toverstokje (waarop we hen natuurlijk verzekeren dat dat stokje niks met Harry Potter te maken heeft).

Overeenkomsten tussen Brainspotting en EMDR

Behalve verschillen tussen de beide therapieën zijn er om te beginnen een aantal overeenkomsten. Zoals gezegd worden ze allebei ingezet voor het behandelen van PTSS en traumagerelateerde klachten, hebben we in beide gevallen niet met gesprekstherapie te maken en zijn beide benaderingen buitengewoon effectief en geschikt voor het werken met diepgewortelde klachten en problemen. Ook hebben beide therapievormen de potentie om de dieper gelegen emotionele structuren in het brein te bereiken, waar dit met gesprekstherapie in de regel aanmerkelijk moeilijker gaat.

Verschillen tussen Brainspotting en EMDR

Als je beide therapieën wat beter onder de loep neemt, zijn er echter ook verschillen, zowel wat betreft de toepassing als wat betreft de achterliggende therapeutische gedachte.

Als je een sessie ondergaat, zul je vooral merken dat EMDR een strak protocol heeft, waarin het nodig is het actueel meest beladen aspect van de traumatiserende herinnering als uitgangspunt te nemen en daar eens per drie of vier minuten in gedachten naar terug te gaan ('Back to Target').

Evenals in cognitieve gedragstherapie wordt er bij EMDR met specifieke gedachten (cognities) gewerkt, zoals bijvoorbeeld ‘Ik ben machteloos’ of ‘Ik ben schuldig’. Hoewel er in EMDR ook veel vrijheid is, regisseert de therapeut voor een aanzienlijk deel het verloop van een sessie.

Hiermee vergeleken heeft Brainspotting een opener karakter: er is geen protocol en de therapeut volgt het proces van de cliënt zoals zich dat ter plekke ontvouwt. Deze spontaniteit laat alle ruimte voor een natuurlijk verwerkingsproces. Verder ligt de nadruk veel meer op het lijf, en nauwelijks op cognities, wat prettig kan zijn wanneer je het moeilijk vindt om je gevoelens te benoemen, of wanneer je eindeloos vastloopt met analyseren vanuit je bovenkamer.

Daarmee is Brainspotting iets meer lichaamsgericht te noemen, en meer aansluitend bij de functie van 'felt sense', zoals die in Peter Levine's Somatic Experiencing te vinden is.

In tegenstelling tot EMDR is voor Brainspotting geen specifiek trauma of specifieke herinnering nodig, en kan de intensiteit van een sessie op verschillende manieren worden gevarieerd, waardoor een sessie niet zo snel te zwaar valt.

De toepassingen van EMDR en Brainspotting

Beide therapieën zijn aanmerkelijk breder inzetbaar dan alleen bij de behandeling van posttraumatische stressklachten. EMDR werd effectief bevonden bij de behandeling van fantoompijn, en wordt bijvoorbeeld ook gebruikt bij de behandeling van dwangklachten en verslavingen.

De toepassingsmogelijkheden van Brainspotting zijn zo mogelijk nog uitgebreider, omdat met praktisch alle voelbare blokkades kan worden gewerkt en omdat er niet alleen met problemen maar ook met hulpbronnen en verrijkende of rustgevende gevoelens als uitgangspunt kan worden gewerkt (Resource Model, Expansion Brainspotting). Dit is bijzonder nuttig in het werken met sporters, artiesten en kunstenaars.

De effectiviteit van EMDR en Brainspotting

Kijken we naar de hoeveelheid en kwaliteit van psychologisch onderzoek loopt EMDR kilometers voor op Brainspotting en heeft het een terecht stevige status als bewezen effectieve behandelmethode, opgenomen in multidisciplinaire richtlijnen. Daarbij moet wel opgemerkt worden dat EMDR zo’n 15 jaar eerder werd ontdekt dan Brainspotting, en ook bepaald niet begonnen is met de status die het nu heeft. De EMDR-collega's die zich sceptisch opstellen tegenover nieuwere vormen van traumatherapie neem ik daarom graag met een korreltje zout.

Ben je op zoek naar een evenwichtige vergelijking van de behandeleffecten kun je diverse wetenschappelijke artikelen lezen, te beginnen bij het artikel van Hildebrand, Grand & Stemmler (2017). In een onderzoek naar de behandeling van de Gegeneraliseerde Angststoornis (GAS) werd Brainspotting vergeleken met EMDR en Cognitieve gedragstherapie (Anderegg, 2015). Vorig jaar nog verscheen een beknopt artikel waarin de effecten van 40 minuten Brainspotting en 40 minuten EMDR met elkaar werden vergelijken (D'Antoni et al., 2022).

Meet ik de effectiviteit simpelweg af aan wat ik met eigen ogen gezien heb, geef ik de voorkeur aan Brainspotting. Deze voorkeur is persoonlijk en dus subjectief en is gebaseerd op de soms indrukwekkende verwerkingsprocessen die ik de afgelopen acht jaar in mijn eigen praktijk en natuurlijk ook bij de diverse internationale trainingen heb gezien. Intussen heb ik vele tientallen mensen behandeld die eerder EMDR-behandeling ondergingen, of als therapeut veel EMDR hebben gebruikt.

Het kan natuurlijk zijn dat er ook psychologen en psychotherapeuten zijn die een omgekeerde ervaring hebben, waarbij Brainspotting onvoldoende effect sorteerde en EMDR de missing link was. Het is geen wedstrijdje, de gebruikte methode is als het goed is onderdeel van een groter behandelplan, en ook de persoonlijke relatie met de therapeut is vermoedelijk een significante factor. Hoe dan ook is het wenselijk dat dergelijke resultaten meer gedocumenteerd en onderzocht worden, want Brainspotting bestaat in 2023 maar liefst twintig jaar en groeit dus langzaam maar zeker uit de kinderschoenen.

Voordelen van Brainspotting

Een therapie of therapeut kiezen kan niet vanuit een boekje of artikel, en gaat over veel meer factoren dan alleen de methode. Bovendien is het doel van mijn werk om mensen zo goed mogelijk te helpen, en niet om een bepaalde methode te promoten. In de praktijk zijn EMDR en Imaginaire Exposure veel meer bekend, en zullen mensen vaak pas bij Brainspotting uitkomen wanneer ze al een stukje klantreis achter de rug hebben.

Dat gezegd hebbend, zou ik zeggen dat werken met Brainspotting meerwaarde kan hebben boven EMDR wanneer:

• er sprake is van traumagerelateerde klachten waarbij je niet duidelijk traumatische gebeurtenissen of beelden kunt selecteren (bijv. bij vroegkinderlijk trauma)
• wanneer je zoveel hebt meegemaakt dat je niet weet waar je moet beginnen
• wanneer je de neiging hebt om het contact met je lijf te verliezen en daarom juist behoefte hebt aan een meer lichamelijk georiënteerde aanpak
• wanneer je voelt dat je de diepgang nodig hebt om de diepere lagen van je innerlijk te raken, omdat je deze diepere kern of ziel met praten niet makkelijk bereikt.

  
  

  Nadelen van Brainspotting

  Om een evenwichtige vergelijking te geven wil ik in dit artikel ook stilstaan bij de potentiële nadelen van Brainspotting. Daarbij geldt dat geen enkele eigenschap wat mij betreft in absolute zin een voordeel of nadeel is: wat een voordeel is voor de één kan een nadeel vormen voor de ander. Mijn bedoeling is dat je als geïnteresseerde cliënt zelf een afweging kunt maken - al dan niet met behulp van een deskundige therapeut.

  
  

  Mogelijke nadelen van Brainspotting:

• Er is zoals beschreven veel minder wetenschappelijk onderzoek naar Brainspotting dan naar EMDR, en de kwaliteit van het onderzoek laat soms te wensen over.
• Omdat Brainspotting nog minder ingeburgerd is in de reguliere geestelijke gezondheidszorg-sector, zijn er verhoudingsgewijs meer alternatief geschoolde therapeuten die Brainspotting aanbieden. De kwaliteit kan uitstekend zijn, maar is vaak wat minder gereguleerd dan in een psychiatrische of psychotherapeutische setting het geval is.
• De vergoedingsmogelijkheden voor Brainspotting zijn beperkter dan voor EMDR - wat binnen ggz-kaders veelal gewoon onder de basisverzekering valt.
• Brainspotting als methode is erg open en spontaan, wat een zegen is voor de één (je hoeft niet door allerlei hoepeltjes te springen) maar ook beangstigend of triggerend kan zijn voor mensen die graag een beetje controle houden (dat dat ook precies met het probleem te maken kan hebben, hoef ik niet uit te leggen). EMDR biedt vanwege het gestructureerde format meer houvast.
• Er kan zowel bij EMDR als bij Brainspotting veel 'los komen', maar bij EMDR blijft dit in de regel wat meer beperkt tot een specifieke herinnering. Brainspotting kan de boel helemaal opengooien aangaande de relatie die je hebt met je gevoelswereld, je lijf en je bewustzijn als geheel. De transformatiekracht is dus groot, maar daar moet je wel zin in hebben. Blijf je liever bij wat je weet en kent is EMDR wellicht een overzichtelijker interventie om aan te gaan.

  
  

  Over de auteur

  Dirk Jan Versluis (MM, MSc) is NIP-geregistreerd psycholoog, coach en internationaal gecertificeerd Brainspotting Practitioner. Samen met zijn echtgenote werkt hij met de doelgroep van ondernemers en zakenmensen die op persoonlijk vlak vastlopen vanwege trauma, gebrokenheid en destructieve patronen.
  De methode die zij daarvoor ontwikkelden, Triunify®, onderscheidt zich door de krachtige en diepgaande aanpak waarin persoonlijke en zakelijke ontwikkeling in één totaalplaatje wordt geïntegreerd.

  
  

  Heb je interesse om met ons te werken?

  Geef je dan op voor een kosteloos strategiegesprek.

  
  

  Wil je meer weten over onze visie en werkwijze?

  Bekijk dan het onderstaande introductiefilmpje met meer informatie over ons werk met leiders en ondernemers, specifiek op het gebied van trauma, leiderschap en persoonlijke ontwikkeling.