Moeten topleiders in psychotherapie?
Is het jou ook opgevallen dat leiderschap steeds meer gaat over ‘persoonlijk leiderschap’, en dat er steeds meer zachte kanten zijn op te merken in de op zichzelf toch wat mannelijke en zakelijke markt voor leiderschapsontwikkeling? Goeie ontwikkeling, lijkt me! Het is inmiddels lang en breed doorgedrongen dat leiderschap op het allerhoogste niveau niet zozeer gaat over wat je ervaring is, wat je aan skills hebt en al helemaal niet wat je zegt - maar bovenal om wie je bent.
In dit artikel neem ik je mee langs de belangrijkste leiderschapsvaardigheden en hoe deze zich verhouden tot de thematiek van 'zijn' en 'bestaan' - en de psychologische blokkades en traumasporen die je op dit gebied kunt hebben opgebouwd.
De belangrijkste leiderschapsvaardigheden
De bekende Amerikaanse leiderschapsexperts Joe Folkman en Jack Zenger onderzochten welke vaardigheden het meest belangrijk zijn voor leiders en managers. Ze stelden een lijst met 16 vaardigheden samen, die ze voorlegden aan maar liefst 332.860 respondenten (that’s right, bijna evenveel als de hele stad Utrecht!). Opvallend genoeg maakten technische of professionele expertise geen deel uit van de top-7. Het merendeel van de vaardigheden betreft juist de zogeheten ‘soft skills’, zoals anderen motiveren, integer en eerlijk zijn en helder en krachtig communiceren en relaties opbouwen.
Tenslotte ontdekten Zenger en Folkman dat in elke carrièrefase en op elk niveau min of meer dezelfde vaardigheden belangrijk worden geacht. Hooguit wordt bij top-CEO’s zichtbaar dat het ontwikkelen van een strategisch perspectief belangrijker wordt dan op lagere managementniveaus.
Leiderschapsontwikkeling voor top-CEO's
Chris Coffey (in '22 overleden), één van de sleutelfiguren in Stakeholder Centered Coaching (SCC), noemt een lijst van 20 belangrijke leiderschapsvaardigheden waarop top-CEO’s het meest worden gecoacht. Veruit de meeste van deze vaardigheden hebben een behoorlijk innerlijk karakter, variërend van meer assertief worden en anderen met respect behandelen tot wederkerige werkrelaties bouwen en je standpunt overtuigend overbrengen. Bovendien hebben van de twintig skills maar liefst vijf rechtstreeks betrekking op de mate waarin de leider kan 'zijn' en over een stevige 'bestaansbodem' beschikt:
#1: Vertrouwen uitstralen en opbouwen
Je kunt vertrouwen niet uitstralen zonder dat eerst innerlijk te manifesteren, dus kracht en basisvertrouwen zijn belangrijk. Uitgerekend dat basisvertrouwen houdt verband met de manier waarop we gehecht zijn aan onszelf en anderen, in welke mate we de thematiek van ons stuitcentrum ontwikkeld hebben en in welke mate we een bezielde basis van rust kunnen behouden te midden van turmoil en crisis. Onverwerkte trauma’s die ons basisvertrouwen aantasten zijn 1-op-1 relevant omdat ook dit vertrouwenstekort uitstraalt op onze mensen en onze organisatie.
#2: Zelfvertrouwen en presence als leider ontwikkelen
Het ontwikkelen van ‘executive presence’ vraagt de mogelijkheid om je ruimte in te durven nemen, en zelfvertrouwen hebben impliceert dat er een reële relatie is met je ‘zelf’. Je zelfvertrouwen kan slechts zo groot zijn als de relatie met jezelf is, en vertrouwen dat gebaseerd is op ‘doen’ in plaats van ‘zijn’ is broos en aan uitdaging en uitputting onderhevig.
#3: Staan voor je overtuigingen en standpunten
Het is niet moeilijk om eigenwijs te zijn en je vooringenomen standpunt te blijven verdedigen. Het juiste evenwicht tussen standvastigheid en inhoudelijke wendbaarheid is echter gebaseerd op een stevige positie die verankerd is in de waarden waar je overtuiging wezenlijk om gaat. Bezielde standpunten zijn levendig, wendbaar en invoelbaar. In tegenstelling tot vanuit de ego-posities ingenomen standpunten, die gemakkelijker besmet raken door angst, verkramping en defensiviteit.
#4: Calculated risks durven nemen
Leiders en ondernemers nemen dagelijks risico’s, al is het maar omdat we altijd functioneren vanuit een bepaalde dosis van onvoorspelbaarheid en uncertainty. Succesvol risico’s nemen betekent dat je als leider ervaren moet zijn op het continuum dat reikt van angst naar vertrouwen, en de vele kleurschakeringen die zich op dat continuum bevinden. Ben je niet geoefend in het hanteren van onzekerheid, leiden zelfs verwaarloosbare risico’s tot angst en verlies van helderheid.
#5: Leiderschapsstijl aanpassen aan specifieke behoeften van anderen
Een zekere mate van adaptiviteit lijkt voor managers en leiders onmisbaar, aangezien je met verschillende soorten persoonlijkheden te maken hebt met hun eigen eigenschappenpakketje. Maar groeien in aanpassingsvermogen is ook nodig wanneer je als leider te maken hebt met uitdagingen en problemen waar nog geen gemakkelijke antwoorden op zijn.
“Leaders walk a fine line between self-confidence and humility.”
—Stanley McChrystal (vm. generaal US Army)
De basis van excellent leiderschap
Ken je het spanningsveld tussen werken aan je bedrijf versus werken in je bedrijf?
Een vergelijkbaar spanningsveld kennen we in de psychologie als doen versus zijn. Harde werkers en toppresteerders hebben meestal de gewoonte om veel te leveren en voortdurend in beweging te zijn. Daar is niets mis mee, maar de basis van zijn is bepalend voor de stevigheid die je hebt in je leven en in je leiderschapsrol.
Uitgerekend dit 'zijn' is de plek waar onze persoonlijkheid en ons zielenleven het meest prominent zichtbaar wordt.
Mijn stelling is dat de basis voor excellent leiderschap gelegen is in de mate waarin de leider verbonden is met zijn (of haar) eigen bestaansbodem.
Deze bestaansbodem heeft op het fysieke vlak reeds betrekking op de mate waarin ik stevig op mijn benen sta, mijzelf verankerd weet en het contact kan ervaren met de grond onder mijn voeten. Ervaringen in mijn leven waardoor ik van mijn lijf vervreemd ben geraakt of er minder feeling mee ontwikkel (bijvoorbeeld omdat ik een snelle denker ben die altijd in zijn hoofd zit) doen hier rechtstreeks mee.
Op het emotionele vlak heeft de stevigheid van mijn bestaan te maken met mijn basisvertrouwen, de mate waarin ik mijn grootste angsten en controle-neigingen kan dragen in mijn bewustzijn en de mate waarin ik ook op andere mensen durf te vertrouwen. Ben ik daar onvoldoende tot rust gekomen, zal ik gemakkelijk worden getriggerd door crisissituaties, grote persoonlijke belangen en personen die mijn vertrouwen uitdagen.
Op het mentale vlak houdt mijn stevigheid verband met de mate waarin ik als een toeschouwer naar mijn eigen gedachten kan kijken. Het ontwikkelen van een observerend zelf is een belangrijke skill om niet reactief te zijn, het overzicht niet te verliezen en gemakkelijk wendbaar te kunnen denken zonder eigenheid en positie kwijt te raken.
Op het geestelijke vlak houdt mijn stevigheid als leider verband met de mate waarin ik verbonden ben met de hogere, fijnstoffelijke realiteiten van de ziel en de geest - ook wel uitgedrukt als het hogere zelf. Spirituele voeding is belangrijk, evenals de verbinding die ik heb met waarom ik hier ben en wat ik heb na te laten. Speciaal voor leiders is het essentieel dat deze spirituele voeding verbondenheid heeft met de leiderschapspraktijk.
Psychotherapie voor CEO's?
Moeten topleiders in psychotherapie? In enge zin is mijn antwoord: nee, niet per se. Psychotherapeuten werken nu eenmaal nadrukkelijk met complexe psychologische problematiek en deze insteek is niet altijd passend. Maar iedereen die de boeken van Manfred Kets de Vries heeft gelezen zal erkennen dat een zekere mate van psychologische en zelfs psychoanalytische diepgang voor leiderschap op het allerhoogste niveau onmisbaar is.
Leiders beschikken over het algemeen over een krachtige persoonlijkheid en een goed ontwikkeld bewustzijn. Daarom zou ik wel zeggen dat het nodig is om te werken met een coach of therapeut die in leven en werk voldoende maturiteit heeft ontwikkeld, zelf niet snel omver geblazen wordt (omdat zijn of haar bestaansbodem stevig is) en ook inhoudelijk goed kan werken met de diepere bestaanslagen van de mens achter de leider. Er kunnen talloze soorten therapeuten zijn die aan deze kwalificaties voldoen - en natuurlijk kan een goede executive coach ook over deze kwaliteiten beschikken. De vraag is alleen of dat de inhoud van de coachingsopdracht is.
Behalve psychotherapeuten kun je dus ook denken aan een haptonoom (het lichaam is een geweldige route naar de bestaansbodem) of aan een psycholoog (zolang deze geen protocollair gezondheidskundig werk doet) of coach die aan de bovenstaande kwalificaties voldoet en inhoudelijk diepgaand werk levert.
Wil je meer weten over de inhoud?
