Kracht, masculiniteit en narcisme in de boardroom
Het is één van de meest lelijke dingen die mensen over je kunnen zeggen - als het je tenminste boeit wat mensen van je vinden. Dat je een narcist bent. Quasi-diagnostisch idioom voor: een egocentrische lul.
Er is een groot verschil tussen de diepe innerlijke tragiek van narcisme bij zowel mannen als vrouwen enerzijds, en de vele dingen die daar in de volksmond over worden gezegd. Je zult de eerste man niet zijn die wordt uitgemaakt voor 'autist' of 'narcist', en ook niet de eerste vrouw die wordt uitgemaakt voor 'borderliner' of 'drama queen'.
Hoe kun je goed onderscheid maken tussen mannelijkheid, kracht en narcisme?
Hoe kun je als leider of als directeur kracht op een constructieve manier inzetten?
En hoe blijf je uit patronen van dominantie, machtsmisbruik en destructiviteit?
Kracht heeft vele gezichten
Om een goede beschouwing van kracht, masculiniteit en narcisme te geven moeten we eerst stilstaan bij de psychologische energie van kracht. Kracht is in zichzelf iets geweldigs! Kracht is opbouwend, het geeft wilskracht en creativiteit en stelt ons in staat om doorbraken te realiseren. Kracht heeft echter ook belangrijke schaduwzijden, die je overal in het bedrijfsleven en in de wereldpolitiek kunt zien: dictatoriale neigingen, machtsmisbruik en onderdrukking zijn zo oud als de wereld en hebben allemaal met destructieve uitingen van kracht te maken. Een bekende, aan Abraham Lincoln toegeschreven quote zegt:
'It is easy for the weak to be gentle. Most people can bear adversity. But if you wish to know what a man really is, give him power.'
Een grote mate van innerlijke kracht is voor leiders en ondernemers onmisbaar. Regelmatig werken wij met krachtige mensen uit het bedrijfsleven die dit van nature al in zich hebben. Ze hoeven maar naar je te kijken en je kunt het al voelen, en overal waar ze komen hebben ze meteen een grote invloed op hun omgeving, hun organisatie of hun mensen. Juist deze mensen komen in hun leven echter ook de schaduwkanten van kracht tegen. Daardoor is op persoonlijk vlak alles een gevecht, raken ze de verbinding met zichzelf en anderen kwijt en zien ze dat veel van hun werk onder hun handen wordt afgebroken.
Masculiniteit en kracht
Kracht is zoals het aanvalsspel van Bayern München: in een rechte lijn en alles vooruit. Dit aspect wordt vaak in verband gebracht met mannelijke, gevende of masculiene energie. Het is een hele andere energie dan zachte ontvankelijkheid, liefde, geduld en het tonen van kwetsbaarheid - aspecten die vaak in verband worden gebracht met vrouwelijke of feminiene energie. Je ziet deze energieën niet alleen terug op persoonlijk vlak, maar ook in organisaties, bestuursstijlen of zelfs in landen en culturen (zo weet je wellicht dat Nederland één van de meest feminiene bestuursstelsels heeft van het Europese vasteland..).
In de onderstaande aflevering van de Innerlijk Leven Podcast krijg je meer inzicht in de typerende dynamiek van kracht in persoonlijke en zakelijke levens.
Narcisme in het bedrijfsleven
In ons collectieve bewustzijn bestaat zoiets als de 'narcistische CEO' of 'narcisten in de boardroom'. De typerende dynamiek van narcistische karaktertrekken komt overal voor, en zeker op plekken van macht en invloed. Het ingewikkelde aan dit verhaal is dat er natuurlijk psychopaten (het doel rechtvaardigt de middelen, leugens en manipulatie worden vrijmoedig ingezet) en narcisten (weinig empathie, een opgeblazen ego) in de boardroom te vinden zijn, maar dat deze duiding in de regel vooral van buitenaf wordt opgelegd en veelal niet psychologisch onderzocht is met de leider in kwestie zelf als lijdend voorwerp. Tegelijkertijd is het niets nieuws dat narcistisch of psychopathisch gedrag in eerste aanleg vooral een probleem vormt voor de omgeving, en niet voor de patiënt (bestuurder, CEO) zelf.
Een tweede nuancering is dat een typisch narcistisch leiderschapsprofiel niet alleen de leider zelf valt aan te rekenen. Evenals in een liefdesrelatie snijdt het mes aan twee kanten. Waarom is deze bestuurder aangetrokken? Was het gedrag dat nu als narcistisch wordt ervaren in oorsprong ook wenselijk - bijvoorbeeld omdat er een grote doorbraak nodig was en er behoefte aan krachtige en verticale sturing bestond?
Leon Schaepkens (auteur van 10 miljoen jaar leiderschap - Hoe succesvolle leiders voorzien in oeroude basisbehoeften) stelt in gesprek met MT/Sprout dat er een cultuurkentering gaande is in het bedrijfsleven, en dat jonge professionals behoefte hebben aan organisaties waarmee zij zich innerlijk verbonden voelen. ‘Die beste werkgevers van Nederland, die lijst die Effectory ieder jaar opstelt, daar zitten echt geen pathologische of narcistische leiders meer tussen. Dat zijn bescheiden mensen. Anders kom je daar echt niet op.’
Narcisme en egocentrisme onderscheiden
Ben jij een krachtige leider? Dan zul je mensen altijd raken en spiegelen. Kracht geeft ook een diep vertrouwen, in jezelf, maar ook in anderen. Deze kracht wordt door minder krachtige mensen makkelijk aangezien voor arrogantie, egocentrisme of narcisme.
Het is in beginsel vrij simpel om deze te onderscheiden.
Kracht is opbouwend, en van nature zacht en vol vertrouwen. Het draagt van nature wel centralisatie in zich: rechtdoorzee focussen op de ene kern die belangrijk is. Prachtige deugd voor echte leiders. Wordt kracht overmatig dominant en onderdrukkend? Dan bouwt het niet op maar breekt het af.
Herken je arrogantie of egocentrisme bij jezelf? Dan is er feitelijk een tekort aan kracht en 'eigenheid' en overschreeuw je het gapende gat in jezelf.
Nergens wordt deze dynamiek zo treffend getekend als in de dramatiek van narcisme. Een diepe wond van 'niet mogen bestaan', 'ongewenst zijn' of 'niet goed genoeg zijn', totaal onzichtbaar geworden door een grote narcistische luchtballon met allerlei afleidende uitwendigheden. Narcisme heeft dus niet het meest met kracht te maken, maar vooral met een diepe machteloosheid tegenover het bestaan - die zich uit in overschreeuwen van leegte en non-existence.
Bekende narcisten
Een vertekend beeld ontstaat wanneer wij rolmodellen bij diagnoses bedenken. Bijvoorbeeld wanneer we bedenken dat Amy Winehouse een borderliner is of Donald Trump een narcist. Er is veel geschreven over bekende mensen met vermeend narcistische trekken, zoals Kanye West, Mart Smeets en Prins Bernhard senior. Wanneer wij ons daar aan spiegelen zijn een aantal belangrijke dingen om over na te denken. Ten eerste is een diagnose bestemd voor een passende behandeling, niet voor een oordeel van buitenaf. Er is dus ook veel nuance, kennis van zaken en een professionele relatie met de betreffende persoon nodig om tot zo'n uitspraak te kunnen komen. Natuurlijk is dit niet het geval wanneer je de gemiddelde Hollywoodster een onderbuik-diagnose opplakt. Tenslotte geldt voor de veelgenoemde relatie tussen faam en beroemdheid enerzijds en opgeblazenheid of narcisme anderzijds dat de DSM-5 classificaties in belangrijke mate gestoeld zijn op de notie van normaliteit - en als zodanig sowieso op gespannen voet staan met uitzonderlijke roem en faam.
Narcisme bij mannen en vrouwen
Narcistische karaktertrekken en narcistische persoonlijkheidsstoornissen komen voor bij zowel mannen als vrouwen, maar de verschijningsvorm verschilt meestal. Narcisme bij vrouwen is in de volksmond minder bekend en leidt vaak ook tot andere uitwendige karakteristieken. Narcistische mannen vertonen over het algemeen meer openlijke dominantie, grenzeloosheid en verlangen naar macht. Narcistische vrouwen voldoen veel meer aan de rolpatronen en sociale verwachtingen die bij vrouwen van oudsher horen: lief, zorgzaam, vriendelijk gedrag. Onder deze dekmantel schuilen subtieler en indirecter machtsstructuren waarin manipulatie vaak een krachtige rol speelt.
Destructiviteit
In leiderschapskringen wordt nogal eens gesproken over de zogenaamde 'toxic leaders': leiders en managers die in hun doen en laten een nadrukkelijk destructieve invloed achterlaten op hun omgeving. Dit kan te maken hebben met het bovengenoemde narcisme, maar ook vanuit andere karakterstructuren kan er sprake zijn van toxische gedragingen. Marcia Lynn Whicker bedacht de term 'toxic leader' in haar boek Toxic Leaders: When Organizations Go Bad.
Toxisch, giftig of vergiftigend leiderschapsgedrag geeft aan wat we allemaal allang weten van destructiviteit: het is killing. Juist de pijn, de verontwaardiging en de gebrokenheid die door destructieve patronen wordt veroorzaakt zorgt dat mensen vervreemd raken van zichzelf, hun levensenergie en kernkwaliteiten niet kunnen gebruiken en in totale functioneren gevangen worden in destructieve vicieuze cirkels die moeilijk uit zichzelf oplossen. Destructiviteit als term toont ons het tegenovergestelde van opbouw: het is weliswaar kracht, maar de kracht wordt ingezet om af te breken. Daarbij gaat het niet om de afbraak van disfunctionele zaken die aan vervanging toe zijn, maar juist om de afbraak van alles wat te maken heeft met liefde, cohesie, verbondenheid en bewustzijnsontplooing.
Kracht hoeft niet te leiden tot destructiviteit!
Kracht maakt geboren leiders. Wil je zorgen dat je jouw kracht op een opbouwende manier aanwendt, en niet verzandt in destructieve of onderdrukkende patronen? Dan is het nodig dat je jezelf op een diepgaande manier leert kennen, en jezelf ook persoonlijk (dat wil zeggen: innerlijk) ontwikkelt.
Denk hierbij aan de essentiële uitdagingen om:
* de ego-cultuur in jezelf te herkennen (controle, dwangmatigheid, onderdrukken) en te dealen met de wonden en blinde vlekken die je gevangen houden;
* te herkennen wanneer je BOUWT en wanneer je afbreekt (je omgeving gaat je dit spiegelen, je hoeft er alleen maar naar te kijken);
* kracht uit te oefenen op de juiste dingen (durf het groot in te zetten, en niet te blijven hangen in de kleine en controleerbare dingen).
Dergelijke resultaten vragen om psychotherapeutische diepgang, een coach of therapeut die zelf deze processen innerlijk kent en beter beheerst dan de klant, en in geval van leiderschapsontwikkeling of ondernemerscoaching om een uitstekende kennis van de aansluiting op de zakelijke realiteit.
Spreekt dit artikel jou aan en is dit belangrijk voor jou? Bepaal dan in een oriënterend strategiegesprek in hoeverre er een match is op inhoudelijk en persoonlijk vlak. Je bent van harte welkom voor een gesprek face-to-face of middels videocall.
