Heeft EMDR-therapie behalve voordelen ook nadelen?

Door Dirk Jan Versluis

Francine Shapiro's EMDR-therapie is zonder twijfel één van de grootste uitvinden ooit op het gebied van traumatherapie. Omdat bijna elke psycholoog wel EMDR toepast vergeten we weleens dat het ten eerste geen one-size-fits-all is en ten tweede dat het behalve voordelen ook nadelen kent.

Waarom specifiek een artikel over de mogelijke nadelen? Allereerst niet om de grote waarde van EMDR voor het werkveld van psychologen en therapeuten te ontkennen, of mensen die al genoeg twijfels bij therapie en herstel hebben nog eens een extra drempel op te werpen.

Juist omdat EMDR zo'n uitstekende reputatie en wetenschappelijke standing heeft, lijkt het echter weleens een no-go om ook wat kanttekeningen te plaatsen. Daarom in dit artikel ruimte voor wat evenwichtige overwegingen bij de mogelijke onwenselijkheden en uitdagingen bij EMDR als methode.

Wat is EMDR-therapie?

Eye Movement Desensitization and Reprocessing, afgekort tot EMDR, is een therapie voor mensen die last blijven houden van de gevolgen van een schokkende ervaring, zoals een ongeval, seksueel geweld of een geweldsincident.

EMDR werd meer dan 30 jaar geleden voor het eerst beschreven door de Amerikaans psychologe Francine Shapiro. In de jaren daarna werd deze procedure verder uitgewerkt en ontwikkeld tot een volwaardige en effectieve therapeutische methode.

De voordelen van EMDR-therapie

In het Nederlandse therapeutische werkveld raakte EMDR de afgelopen vijftien jaar steeds populairder, niet alleen als het gaat om de behandeling van posttraumatische stress-stoornissen (PTSS) maar ook in bredere zin wanneer mensen geholpen moesten worden met de impact van levensgebeurtenissen.

De praktijk van de psychologische behandelkamer is nu eenmaal dat er altijd veel te doen is omtrent de zogenaamde life events.

Het is een enorme verworvenheid geweest dat behalve de gebruikelijke praatsessies en cognitieve gedragstherapie (CGT) nu ook traumagericht werk gemakkelijker kon worden aangeboden, nota bene op een relatief makkelijke en kortdurende manier. Verhoudingsgewijs raakt een EMDR-behandeling veel meer de diepte van verwerkingsproblemen aan dan een gebruikelijke gesprekstherapie.

Waarom de beeldvorming over EMDR niet altijd evenwichtig is

Reden genoeg dus om enthousiast te zijn, zowel voor de patiënten of cliënten alsook voor de therapeuten en de verwijzende huisartsen.

Met alle respect en waardering zijn er echter nog wel een aantal kanttekeningen te plaatsen die temidden van alle wetenschappelijke onderbouwing en effectiviteitsclaims ondergesneeuwd kunnen raken.

Het is geen tovermiddel (het doet pijn)

Soms wordt EMDR uitgebeeld als een tovermiddel om traumasporen en emotionele lasten uit te wissen. Dat is niet ten onrechte, maar vergeet niet dat EMDR-therapie diepgaande emoties en herinneringen naar boven kan brengen. Het is dus niet een kwestie van 'weg wissen'.

Juist omdat als het ware het mes in de herinneringen aan een traumatiserende ervaring wordt gezet, is de therapie vaak pittig en confronterend. EMDR kan intens en emotioneel uitdagend zijn, ook omdat de sessies thuis nog dagenlang nawerken.

De gedachte dat iets 'weg' is, is vanuit bewustzijnsperspectief behoorlijk primitief te noemen. EMDR-sessies kunnen wel bijdragen aan een stukje integratie binnen het bestaande bewustzijnsveld.

De beerput gaat open

Sommige mensen ervaren aanvankelijk een tijdelijke verergering van hun symptomen na het starten van EMDR-therapie. Dat is geen reden tot paniek en komt in de praktijk wel vaker voor.

Het kan enkele dagen tot enkele weken duren totdat hierin verbetering optreedt en in geval van langduriger traumagerelateerde klachten kan het zelfs een maandenlang proces zijn. De logica hiervan is dat een effectieve traumabehandeling de survival mode opheft, waarna je pas voelt hoe vermoeid en verdrietig je eigenlijk bent.

Ook hier geldt: zachte heelmeesters maken stinkende wonden, dus laat de etter er maar even uit lopen. Je moet er echter wel van op de hoogte zijn dat dit kan gebeuren.

Ongewenste herinneringen

Tijdens EMDR-sessies kunnen onverwachte herinneringen of emoties naar boven komen. Dit kan zowel verwarrend als emotioneel uitdagend zijn. Natuurlijk geldt dit verschijnsel niet alleen bij EMDR, maar bij alle vormen van therapie die op één of andere manier de 'beerput' openmaken.

Omdat je elk beeld en elk aspect van herinneringen kunt doorbehandelen met EMDR of middels bijvoorbeeld meditatieve technieken kunt leren verdragen, is het middel zeker niet erger dan de kwaal.

EMDR heeft ook mogelijke nadelen (verhoudingsgewijs)

Binnen de reguliere verzekerde zorg in Nederland, hoef je EMDR eigenlijk alleen maar te vergelijken met vormen van Exposure therapie. En dan geldt dat EMDR over het algemeen wat klantvriendelijker is.

Trekken we het allemaal wat breder en nemen we ook nieuwe of complementaire traumatherapieën mee in onze vergelijking, biedt EMDR echter ook de nodige nadelen (relatief gesproken, uiteraard).

1. Je moet een 'beeld' hebben

Ik stel het bewust een beetje radicaal voor. EMDR is namelijk zeer geprotocolleerd, en werkt dus volgens een vast recept. Dat recept houdt onder meer in dat er gewerkt wordt met een specifieke herinnering, of beter nog: een specifiek plaatje dat als het ware op je netvlies staat gebrand.

Sommige mensen hebben zoveel traumatische ervaringen doorstaan dat het kiezen van zo'n plaatje lastig is. Soms is er sprake van hele vroege levenservaringen waarbij wel een bepaald gevoel bestaat (of een lichamelijke sensatie) maar geen duidelijk beeld. In dergelijke gevallen is EMDR nog steeds bruikbaar, maar procesmatig zeker niet het makkelijkste.

In de praktijk zie ik mensen vanwege dit zoeken naar een beeld wat vastlopen, niet alleen omdat ze het zelf lastig vinden maar omdat therapeuten er zelf ook mee kunnen worstelen. Er wordt dan bijvoorbeeld een soort bucketlist of tijdlijn gemaakt met beladen herinneringen, waarvan na verloop van tijd blijkt dat het toch niet helemaal compleet was.

2. Het lichaam raakt relatief moeilijker betrokken

Precies het bovenstaande aspect maakt dat ik gemakkelijker kies voor Brainspotting, en ook de indruk heb dat lichaamsgerichte vormen van psychotherapie voordelen kunnen bieden ten opzichte van EMDR.

Verhoudingsgewijs is het EMDR-protocol behoorlijk cognitief gericht, zeker vergeleken met lichaamsgerichte methodieken als Somatic Experiencing (Peter Levine) en Sensorimotor Psychotherapy (Pat Ogden).

De nadruk ligt hier namelijk veel meer op het leren aangaan en onderhouden van een communicatieve relatie met het eigen lichaam en het eigen gevoelsleven - precies de dingen die door trauma verstoord raken.

3. EMDR leent zich vooral voor gebeurtenis-trauma

Sinds jarenlang wordt trauma vooral gedefinieerd in termen van de posttraumatische stress-stoornis (PTSS). We spreken van zogenaamde gebeurtenis-trauma's wanneer de in het heden voelbare pijn en schade te herleiden is tot een gebeurtenis uit het verleden.

Met andere woorden: er is iets gebeurd dat we liever niet hadden meegemaakt, en dat heeft sporen achtergelaten.

Er kunnen echter ook traumasporen bestaan in je leven omdat je iets hebt gemist waaraan je wel behoefte had. Hierbij denk ik met name aan emotionele verwaarlozing.

Brainspotting versus EMDR

David Grand ontwikkelde Brainspotting in c 2003, nota bene tijdens het doen van een EMDR-sessie. Het is dus geen wonder dat Brainspotting en EMDR vaak in één adem genoemd worden, zeker als je beseft dat beide therapiemethodes zich richten op trauma en gebruik maken van de ogen.

Omdat ik mij door de jaren heen in Brainspotting heb gespecialiseerd, maak ik specifiek ruimte voor deze vergelijking.

Mogelijke meerwaarde van Brainspotting

Soms biedt Brainspotting voordelen boven EMDR, en ik baseer die uitspraak op mijn eigen ervaring van meer dan 15.000 Brainspotting-sessies en ongeveer 3.000 EMDR-sessies.

Deze voorkeur is persoonlijk en subjectief, gebaseerd op de soms indrukwekkende verwerkingsprocessen die ik de afgelopen acht jaar in mijn eigen praktijk en natuurlijk ook bij de diverse internbe eerder EMDR-behandeling ondergingen, of als therapeut veel EMDR hebben gebruikt.

Mogelijke meerwaarde van Brainspotting

Werken met Brainspotting kan meerwaarde hebben boven EMDR wanneer:

• er sprake is van traumagerelateerde klachten waarbij je niet duidelijk traumatische gebeurtenissen of beelden kunt selecteren (bijv. bij vroegkinderlijk trauma);
• wanneer je zoveel hebt meegemaakt dat je niet weet waar je moet beginnen;
• wanneer je de neiging hebt om het contact met je lijf te verliezen en daarom juist behoefte hebt aan een meer lichamelijk georiënteerde aanpak;
• wanneer je voelt dat je de diepgang nodig hebt om de diepere lagen van je innerlijk te raken, omdat je deze diepere kern of ziel met praten niet makkelijk bereikt.

Over de auteur

Dirk Jan Versluis (MM, MSc) is NIP-geregistreerd psycholoog, coach en internationaal gecertificeerd Brainspotting Practitioner. Samen met zijn echtgenote werkt hij met de doelgroep van ondernemers en zakenmensen die op persoonlijk vlak vastlopen vanwege trauma, gebrokenheid en destructieve patronen.

Wil je met ons werken?

Neem dan contact op voor een gratis strategiegesprek.

Wil je eerst meer van ons weten?

Lees dan ons boek (je kunt een gratis proefexemplaar met twee volledige hoofdstukken downloaden), abonneer je op de Innerlijk Leven Podcast of bekijk Dirk Jans optredens in de Lotgenoten Podcast en Groeivoer voor ondernemers.