Hoogbegaafde volwassenen: wat is nodig in coaching en in therapie?
In dit artikel schrijf ik wat hoofdlijnen over hoogbegaafdheid (of hoogandersbegaafdheid) bij volwassenen, en specifiek ondernemers en leidinggevenden. Ik verduidelijk een en ander, en geef richtlijnen voor succesvolle therapie en persoonlijke ontwikkeling.
Ervaringen met hoogbegaafdheid in onze klantenkring
First of all: ik had nooit gedacht dat ik nog eens een artikel zou schrijven over hoogbegaafde volwassenen. Wij werken met zelfstandige ondernemers, directeuren en bestuurders uit veelal het bedrijfsleven, en hoewel ze bijna zonder uitzondering een uitstekend stel hersens hebben en een krachtige ontwikkeling als mens hebben doorgemaakt identificeren zij zichzelf niet per se met het label ‘hoogbegaafd’.
Sterker nog: ik merk vaker dat ze niet zoveel affiniteit hebben met uitdrukkingen als ‘hoogbegaafd’ en ‘hoogsensitief’. Niet omdat daar op kernmerken-niveau geen sprake van zou kunnen zijn, maar omdat zo’n term onnatuurlijk en beperkend aanvoelt.
Het leidt als het ware af van het grotere geheel.
Bewust spreken wij daarom liever van hoogandersbegaafd, een term die ruimte laat voor de vele frequenties en kleuren van de begaafdheden die mensen in zich omdragen.
Hb en hsp bij volwassenen
Die kleuren en begaafdheden komen gedurende de ontwikkeling van de mens tot volwassene vaak onder druk te staan: het gezinssysteem en de familiaire achtergronden kunnen dempend werken, evenals een schoolomgeving en werkomgeving, waardoor er een aanpassing omlaag ontstaat die ook op de jonge basisschoolleeftijd al wel te zien is.
Hoogbegaafdheid krijgt vaak als onderscheid de intelligentie of het IQ mee. De zogenaamde hoogsensitiviteit wordt nogal eens gelijktijdig benoemd, hoewel HB en HSP niet noodzakelijkerwijs samengaan.
niet de intelligentie maar het bewustzijn centraal stellen
Een simpele herdefinitie van hoogbegaafdheid brengt ons bij een krachtig bewustzijn, een term die de voelbare bewustzijnskwaliteit recht doet (‘Dat kind is scherp!’) en ons ook een beetje losmaakt van het IQ.
Het kunnen dragen van de eigen vermogens is een uitdaging die bij veel hoogbegaafden voorop staat, en dat is vanuit de bewustzijnstermen allemaal goed te begrijpen. Het kindje, of de jonge volwassene, beschikt over onnoemelijk veel onontgonnen gebied en het is best moeilijk om zo’n groot bewustzijn te belichamen of te ‘hosten’.
HOOGBEGAAFDE VOLWASSENEN MOETEN WEER WAKKER GESCHUD WORDEN!
Waar kunnen volwassen hoogbegaafden tegenaan lopen?
Maud Kooijman schreef in Mensaberichten een uitstekend artikel: Hoogbegaafde volwassenen. Van problematisch naar succesvol. De krachtbronnen die in het dagelijkse functioneren ook valkuilen kunnen worden schetst Kooijman daarin als volgt:
1. Denksnelheid en veelomvattendheid van denken, alsook het op meerdere fronten tegelijkertijd denken. Dit kan beangstigend, verwarrend en ook fascinerend zijn. Het kan leiden tot perfectionistische, dwangmatige manieren van denken en doen (om controle te behouden) maar ook tot waan-achtige denksystemen waaraan niemand een touw kan vastknopen.
2. Helder inzicht en het vermogen om ver vooruit te denken. Dit kan leiden tot ‘I told you so!’, wat mogelijk ontwikkelt tot een vorm van bedoeld of onbedoeld arrogant gedrag.
3. De ervaring ‘vreemd’ gevonden te worden kan enerzijds leiden tot gevoelens van minderwaardigheid en jezelf dom voelen. Anderzijds kan het leiden tot uitsluiting, pesterijen en al dan niet zelfverkozen eenzaamheid. Een negatief zelfbeeld, grote onzekerheid, maar ook depressies zijn het mogelijke gevolg.
4. Een groot geheugen en een groot vermogen tot snelle opname van veel kennis kan er toe leiden dat er geen doorzettingsvermogen, geen leer- en samenwerkingsstrategieën ontwikkeld worden.
Coaching voor hoogbegaafde volwassenen: hoe zorg je dat het ‘raak’ is?
Hoe kun je hoogbegaafden op volwassen leeftijd goed begeleiden? Ik zal volstaan met enkele algemene richtlijnen.
1. niet eeuwig in dat hoofd zitten
Ten eerste kop en lijf goed onderscheiden. Veel hoogbegaafden voelen zich als een vis in het water in hun denkvermogen maar hebben juist hulp nodig bij het integreren van de verschillende subsystemen: het spirituele, het emotionele, het motorische en het fysieke. Juist dat is nogal een scheef gegroeid of onderontwikkeld geraakt.
2. niet laten wegkomen met 80%
Veel hoogbegaafden zijn gewend om altijd onder hun niveau te presteren en er dus al op voor te sorteren dat hun ware ik niet gezien en aangevoeld wordt. Er is dus voortdurend een soort slap aftreksel dat zich manifesteert, en dat moet gezien, aangeduid en gechallenged worden. Gebeurt dit niet gaat er potentieel verloren.
3. Cognitieve gedragstherapie schiet vaak tekort
Logische modellen van therapie en coaching die zich louter richten op mindset, op cognities en op gedragingen zijn over het algemeen onvoldoende. Dat wil zeggen: ze hebben in zichzelf de potentie om goed te functioneren (wat wetenschappelijk onderzoek ook wel toont) maar het sluit in de meest simpele vorm niet aan bij de diepgaande worsteling van een hoogbegaafde volwassene om zijn of haar eigenheid en innerlijke vermogens te kunnen dragen.
En adeldom verplicht. Dat geldt ook voor de vermogens die hoogbegaafden als vanzelf bij zich dragen. Schema-gericht werken (Schema Focused Therapy) of het werken met Internal Family Systems (IFS) is in therapie bijvoorbeeld al wat intelligenter voor de mechanismen die veel hoogbegaafden bij zichzelf hebben ontwikkeld om onzichtbaar te worden of te overleven in het systeem.
4. open de bergtoppen van het bewustzijn
Hoe meer therapeutische methodieken de polariteiten en dualiteiten in overstijgen hoe groter de potentie om hoogbegaafden te challengen. Wij werken veel met Brainspotting, en Brainspotting is dermate weinig verbaal dat je als therapeut je klant ook niet in de weg kunt zitten. Het brein wordt zonder voorwaarden of beperkingen aangesproken en dat is voor veel hoogbegaafden uitermate bevrijdend!
Natuurlijk is het niet alleen Brainspotting, maar juist omdat hoogbegaafden vaak zo’n expansief en creatief brein hebben is het belangrijk om die bewustzijnsinhoud volledig te activeren en niet op voorhand al te beperken omdat het in het parcours van de therapievorm of coachingsmethodiek moet kunnen passen.
Er zijn diverse meditatieve technieken en bewustzijnsverruimende modellen die hierbij uitstekend kunnen aansluiten.
5. de partner weet vaak alles
Voor een eerlijk beeld van het functioneren van hoogbegaafde volwassenen is het in mijn ervaring vaak een goed idee om de liefdespartner te betrekken. De hoogbegaafde mannen die wij in therapie of coaching hebben gehad worden in de regel heel goed gekend door een lieve, wijze en geduldige vrouw die heel goed weet hoe meneer in elkaar zit en hoe het echt gaat.
Dat geldt ook voor de superslimme en getalenteerde vrouwen die wij tot onze klantenkring mogen rekenen en die soms met hele nuchtere, aardse mannen samenzijn die ogenschijnlijk minder slim zijn – maar vaak heel goed weten waar het aan schort en wat vrouwlief nodig heeft.
