Leiderschap onder stress: omgaan met crisis, onzekerheid en emotionele belasting.
Hoe ga je als leider om met sterke vormen van stress, zeker wanneer ze je kalmte en besluitvaardigheid beïnvloeden? In dit artikel lees je alles wat je moet weten over spanningen en het brein, besluitvorming en mogelijke oplossingen in therapie of coaching.
STRESS WAARDOOR?
Ik herinner me mijn allereerste baan als psycholoog. Het was in een mooie regionale groepspraktijk, met een klein team psychologen dat alle denkbare alledaagse klachten behandelde, van relatieproblemen tot angstklachten, burn-outs en depressiviteit. Stress, overspannenheid en burn-out waren dagelijkse kost en al snel heb je ook als psycholoog de neiging om allerlei logische vormen van stressreductie te gaan prediken.
Tot mijn supervisor de wijze woorden sprak: ‘Dirk Jan, stress waardóór?’.
In haar opvatting waren er een aantal basisemoties (blij, boos, bang, verdrietig) die in de lichamen van onze cliënten als vanzelf tot bepaalde vormen van opwinding, activiteit of arousal zouden zorgen. Met andere woorden: simpel praten over stress was uit den boze. Stress is altijd het gevolg van een bepaalde emotionele activiteit.
STRESS KOMT NIET UIT DE LUCHT VALLEN
De stressreactie die wij lichamelijk en geestelijk kunnen ervaren, is dus geen mysterie. Het is een (min of meer) logisch gevolg van automatische emotionele reacties. Althans, dat was het model van mijn supervisor.
Kijk je nog eens verder naar Stephen Porches’ Polyvagaaltheorie (overigens, ondanks de bekendheid een theorie, geen onomstotelijk gebeuren) of naar de vele wijsheden die we afgelopen tientallen jaren hebben verzameld over het onbewuste en over ons reptielenbrein (ook al geen onomstreden wetenschap) komen we op z’n minst tot de gedachte dat stressreacties niet uit de lucht komen vallen en zelfs een bepaalde functionaliteit of ordelijkheid laten zien. Of je zelf op die functionaliteit zit te wachten, is natuurlijk vers twee.
TRAUMASPOREN EN EMOTIONELE CONFLICTEN
Als die stress niet uit de lucht komt vallen, waar komt het dan wel vandaan? Het is geen exacte wetenschap, hoewel de Nieuwe Germaanse Geneeskunde of Christian Flèche’s Biological decoding of diseases voorbeelden zijn van benaderingen die tot op detailniveau het verhaal en de achtergrond van ziekteverschijnselen ontleden.
In het geval van stress en specifiek emotionele stress is er vaak sprake van emotionele conflicten en van onopgeloste of ongeheelde sporen van trauma. Met andere woorden: er liggen vaak emotionele wonden en worstelingen ten grondslag aan stressklachten.
STRESS IN LEIDERSCHAPSSITUATIES
Los van die eerstelijns psychologiepraktijk kunnen we ook een sterke mate van stress tegenkomen in onze baan, in ons leiding geven aan een mooi bedrijf of in ons besturen van een organisatie. Op individueel niveau kun je dan denken aan de druk van een veeleisende baan met grote verantwoordelijkheid, veel oordelen van anderen, een groot afbraakrisico of een grote mate van machteloosheid jegens externe factoren in markt of maatschappij.
Het lichaam maakt het niet zoveel uit: er zijn altijd stimuli die inwendig tot een respons leiden, of dat nu in onze persoonlijke of in onze professionele wereld is. Het lijf doet bij stress min of meer hetzelfde.
Omdat het ‘werk’ is onderschatten mensen vaak hoeveel werkstress persoonlijk met je kan doen. Leiderschapssituaties weerspiegelen moeiteloos vader- en moederwonden of andere pijnplekken die je in je persoonlijke leven met belangrijke mensen hebt opgelopen – ook al weet je rationeel dat het ‘werk’ is.
emotionele energie in je bedrijf of organisatie
EEN ALFAWOLF VOELT GEEN WONDEN
De masculiene, dominante leider die in DISC-termen primair rood is (als je net zo’n hekel aan de DISC hebt als ikzelf, verwijs ik je graag naar deze podcast-aflevering) en met Arvid Buit’s term wel alfawolf kan worden genoemd voelt misschien niet zo makkelijk zijn (of haar) wonden. Of geeft er in een corporate omgeving niet aan toe.
Ik ben geen voorstander van zwakke leiders, maar zie in overmatige masculiniteit ook zwakte. Wonden die je niet kunt of wilt aankijken, houden hun kracht over je – en dat geldt zelfs in een groter verband voor je bedrijf.
ZORG DAT JE DE PROBLEMATISCHE PATRONEN KENT
Wat wordt er gecompenseerd, en wat wordt er vermeden? Deze vraag wil je kunnen beantwoorden voor jezelf persoonlijk, maar ook voor je teams en voor je organisatie of bedrijf als geheel. Niet omdat het zo leuk is om alles te psychologiseren, maar omdat het inzicht geeft in het levensgehalte en levensklimaat in je bedrijf.
PERSOONLIJK
Persoonlijk compensatiegedrag put je uit, en vermijdingsgedrag maakt je smaller, minder wendbaar en vatbaar voor angst en stagnatie. Meestal zijn er onderliggend angsten en onzekerheid waardoor je te hard loopt of pijnplekken ontwijkt (kost bergen energie).
op teamniveau
Een team is een samengestelde groep mensen, met een eigen energieveld (of groepsziel).
Wordt er teveel gecompenseerd, kan er een onveilige cultuur ontstaan waarin weinig echte vreugde is, succes niet gevierd wordt en het nooit genoeg is.
Wordt er juist teveel vermeden? Dan kan gemakkelijk een energie-kostend gemiddelde ontstaan waarin je echte toptalenten niet doorgroeien omdat ze simpelweg te weinig gestretcht en gechallenged kunnen worden (want het bewustzijn in de groep is gedempt).
bedrijf of organisatie als geheel
Een organisatie als geheel kan bij teveel vermijding inflexibel en doods voelen, te weinig flexibel zijn om mee te ontwikkelen met de ontwikkelingen in markt en maatschappij.
Is er organisatie-breed sprake van compensatiemechanismen? Dan worden er vaak teveel pleisters geplakt, kom je onvoldoende aan medium- en long-term strategie toe en raakt geleidelijk aan je ware corporate identity kwijt. In essentie omdat je niet de rust hebt om te voelen wie of wat je bedrijf werkelijk is en hoe het met hem of haar gaat. Evenals in het normale leven wordt de ‘patiënt’ dan ziek (lees ook Je lijf in je bedrijf).
