Bij welke klachten ben ik overspannen of burnout?
Door Dirk Jan Versluis
Het verschil tussen ‘overspannen’ en ‘burnout’
In de volksmond is het allemaal één pot nat. Toch is er wel degelijk verschil tussen overspannen zijn of een burnout hebben.
Bij burnout spreken we van een totale uitputtingstoestand. De overspanning is als het ware chronisch van aard.
Overspannenheid is vaak kortdurender en betreft vooral disbalans na overbelasting en teveel spanning.
Welke klachten en symptomen horen bij burnout?
De lijst van klachten bij burnout kan uitputtend lang zijn. Ik noem deze symptomen bewust niet, omdat het misschien wel goed is voor de Google zoekmachine maar een foute boodschap afgeeft.
Heel simpel: als je hele systeem overhoop ligt, ontwikkel je altijd klachten. De logische klachten zoals vermoeidheid, emotionaliteit en prikkelbaarheid horen daar natuurlijk bij. Er kunnen bij een burnout (niet voor niets een Somatoforme stoornis volgens de psychiatrische handboeken) namelijk tal van aspecifieke en vage klachten te vinden zijn die je nergens kunt thuisbrengen.
Meestal samen te vatten met: system failure.
Bij welke klachten of symptomen ben je overspannen?
Dat systeemfalen is bij overspannenheid vaak minder heftig en chronisch dan bij burnout-klachten (hoewel de beide termen in de praktijk voortdurend door elkaar worden gebruikt).
Ook zou je kunnen beargumenteren dat het juist geen falen van het systeem is: de klachten redden je immers door je hardhandig stil te zetten.
De simpele samenvatting van overspannenheid is dat de natuurlijke afwisseling van spanning en ontspanning niet meer werkt. Er is vooral spanning en het systeem kan niet meer tot rust komen.
Het evenwicht is verstoord.
De relatie tussen burnout en andere klachten
Er is een potentieel lange lijst aan symptomen en verschijnselen die voorkomen naast een burn-out. Ik geef een aantal bekende voorbeelden waarnaar veel gevraagd wordt.
Kun je overspannen raken door een arbeidsconflict?
Overspannenheid komt vaak door teveel spanning, en dat kan ook in de interpersoonlijke sfeer liggen.
Soms worden mensen ziek vanwege een te hoge werkdruk, een onveilige werksituatie of gebrekkig leiderschap.
In dat geval is het belangrijk dat er niet alleen naar de ziekmelding van het individu wordt gekeken, maar dat er een interventie in het systeem plaatsvindt (zoals bijvoorbeeld teamcoaching).
Is er een relatie tussen burn-out en ADHD?
Er wordt het nodige ondergebracht onder het label ADHD (of ook wel 'ADD', wanneer de hyperactiviteit ontbreekt). Ik wilde op deze plaats maar niet uitgebreid discussieren over de voors en tegens van ADHD an sich.
Je kunt er wel op letten dat juist energieke en prikkel-zoekende mensen gemakkelijk de grenzen van hun lijf voorbij gaan.
Ik zou in dat geval altijd verder kijken dan het begrip ADHD alléén: misschien is er trauma, is er een onveilige en onrustige hechtingssituatie vanuit thuis geweest of is er simpelweg een onevenwichtige ontwikkeling waardoor je moet bouwen aan de relatie met jezelf en je lijf.
Hoofdpijn en lichamelijke klachten bij burnout
Lage rugklachten kunnen duiden op problemen met de bestaansbodem, buikklachten op spanningen en problemen met de emotionele spijsvertering en hoofdpijn kan erop wijzen dat het meeste verkeer zich concentreet op onze zolderverdieping (wellicht omdat de emoties worden gemeden, die zich in het lichaam afspelen).
Onthoud in elk geval: onverklaarde lichamelijke klachten laten vooral onderdrukte emoties en niet-gevoelde gevoelens zien.
Het verschil tussen burnout en depressie
Er wordt vaak gevraagd naar burnout en depressie. Logisch, want depressieve mensen zijn moe en uitgeput, en bij een burnout horen tot op zekere hoogte ook stemmingsklachten.
De sleutel is echter dat burnout gaat om uitputting, terwijl een depressie gaat om gevoelsverduistering.
Overspannen of burnout: alles over herstel en behandeling.
Om te beginnen wil je misschien wel weten of je nu eigenlijk een burn-out hebt, of overspannen bent. Kortom: een testje zou fijn zijn. Vervolgens bespreken we wat nodig is voor een effectieve behandeling.
Is er een test om te bepalen of je burnout of overspannen bent?
Een goed instrument om je klachten in kaart te brengen is de Vierdimensionale Klachtenlijst (4DKL) van Terluin. Deze maakt inzichtelijk in hoeverre er sprake is van depressiviteit, angst, lichamelijke klachten of stressgerelateerde klachten.
De Utrechtse Burnout Schaal (UBS) is een veelgeroemd instrument voor het vaststellen van burn-out, op de voet gevolgd door Wilmar Schaufeli's Burnout Assessment Tool (BAT).
Vragenlijsten en meetinstrumenten kun je het beste inzetten en interpreteren onder begeleiding van een professional.
Maakt het voor de burnout-symptomen uit of je man of vrouw bent?
Er zijn heel veel verschillen tussen mannen en vrouwen als het over de psyche gaat, en dat geldt ook (nog steeds) onze sociale rolverdeling. Deze factoren kleuren dus vaak de aard van de overspanningsklachten en het herstelproces. Denk aan het gegeven dat veel moeders meer tijd met jonge kinderen doorbrengen en vaak wat meer huishoudelijke taken op zich nemen.
Statistisch gezien melden vrouwen zich iets vaker ziek met burnout-klachten dan mannen. Dit verschil wordt echter met het jaar kleiner.
Wanneer ga je naar de bedrijfsarts?
Ben je zelfstandig ondernemer? Dan ga je misschien eerder langs de huisarts of langs de verzekeringsarts die door je Arbeidsongeschiktheidsverzekering (AOV) wordt aanbevolen.
Medewerkers in loondienst worden na ziekmelding door de werkgever vaak als vanzelf uitgenodigd op het spreekuur van de bedrijfsarts.
De grote lijn is echter: hoe meer ingewikkeldheden er zijn, hoe beter om in een vroeg stadium een onafhankelijke medisch deskundige te betrekken.
Behandeling van burn-out
In de Nederlandse gezondheidszorg vallen overspannenheid en burn-out in principe onder de huisartsenzorg (huisarts en praktijkondersteuner GGZ).
Verwijzing naar een psycholoog vindt meestal alleen plaats wanneer er meer psychische of psychosociale klachten zijn waarvoor een separate behandeling een goed idee is.
Psycholoog of coach bij burnout?
Omdat zelfopoffering en perfectionisme vaak een grote rol spelen bij overspannenheid, doet een psycholoog in elk geval geen kwaad en eerder goed. Het is wel belangrijk dat je ook leert om niet alleen mentaal en gedragsmatig met jezelf aan de slag te gaan. Je moet namelijk ook leren om te voelen en naar je lichaam te luisteren.
Daarvoor kun je terecht in onderstaande aflevering van de Innerlijk Leven Podcast.
Haptonomie en lichaamsgerichte therapievormen
Leren luisteren naar je lichaam kan bijvoorbeeld uitstekend gestalte krijgen in haptotherapie of andere vormen van lichaamsgerichte therapie. In tegenstelling tot gesprekken met coaches of psychologen gaat het hier meer om ervaren dan om praten.
Burnout-klinieken en exclusieve retraites
Een burnout kost serieus geld: voor de samenleving, voor de werkgever en al helemaal wanneer je zelfstandige zonder personeel (ZZP-er) bent. Daarom mag burnout-herstel wat kosten!
Omdat er markt voor burnout bestaat, bestaan er speciale klinieken en expertisecentra. Buiten de overduidelijke ervaring met burnout-klachten, is de vraag of er genoeg oog is voor de psychologie (trauma, depressie, gezinsfunctioneren, erfelijke belasting) in de dieperliggende zin van het woord.
Verder kan een retraite zeker waarde hebben om het contact met jezelf te herstellen, maar het echte burnout-herstel vindt plaats in je gewone leven (met piepende telefoons en jankende kinderen).
Cruciale tips om effectief te herstellen
Tenslotte geef ik je mijn belangrijkste adviezen om effectief van burnout en overspannenheid te herstellen:
- Bepaal de aard van de klachten met behulp van een professional. Is er stress en overbelasting van tijdelijke aard, of een totale toestand van uitputting? Is er sprake van psychische of emotionele klachten die afzonderlijke aandacht behoeven, of moet er in de leef- en werksituatie worden ingegrepen?
- Creëer zo vroeg mogelijk in je ziekteproces een herstelklimaat wat liefst een beetje aan de veilige kant zit. Zo voorkom je dat je op halve kracht herstelt en maanden later moet concluderen dat het eigenlijk niet echt vooruit komt.
- Zorg dat je de oorzakelijke factoren (waardoor het ontstaan is) en de instandhoudende factoren (waardoor het dweilen met de kraan open is) in kaart brengt en onder begeleiding aanpakt.
Leer luisteren naar je burnout!
Onthoud alsjeblieft goed: een burn-out is een serieuze ingreep in een onevenwichtig en ongezond leven. Meestal worden mensen door een burnout getroffen omdat ze anders niet willen luisteren.
Houd een oogje in het zeil
Vergeet niet om extra oog te hebben voor de dingen die we vanwege de weersomstuit of vanwege de beroepsblindheid vaak vergeten:
- Een checkup van je totale medische gezondheid middels een bezoekje aan de huisarts.
- Goed luisteren naar feedback vanuit je naaste omgeving.
- Hoe staan je relatie en gezinsleven ervoor?
- Ben je in het leven bezig met de dingen waar je werkelijk voor leeft?
De Zeven pijlers van krachtige innerlijke ontwikkeling kunnen een uitstekende steun voor je zijn tijdens je herstel.
Wil je met ons werken?
Neem dan contact op voor een gratis strategiegesprek.
Wil je eerst meer van ons weten?
Lees dan ons boek (je kunt een gratis proefexemplaar met twee volledige hoofdstukken downloaden), abonneer je op de Innerlijk Leven Podcast of bekijk Dirk Jans optredens in de Lotgenoten Podcast en Groeivoer voor ondernemers.
